ساعت آبی هرسین کرمانشاه یا ساعت سنگی یکی از آثار بی‌نظیر تاریخی است که در قلب شهر هرسین، استان کرمانشاه قرار دارد. در داخل پارک‌شهر هرسین، مجموعه‌ای از آثار دوره ساسانیان وجود دارد که حوض (ساعت آبی هرسین) نیز جزو آن‌هاست. ساعت آبی هرسین که از سنگ ساخته شده، دارای مخروط فواره مانندی در وسط است که سطح آن به ۱۲ قسمت تقسیم شده و شبیه یک ساعت است. به این حوض بخشی از آب سراب چشمه هرسین وارد می‌شود.
شهرستان هرسین که مرکز آن شهر هرسین است، یکی از مهم‌ترین مناطق گردشگری استان کرمانشاه و ایران است. این شهرستان در غرب استان و به سمت جنوب آن واقع شده و از سوی شهرستان صحنه، کرمانشاه و استان لرستان احاطه شده است. شهرستان هرسین یکی از نقاط استان کرمانشاه است درمرکز این شهرستان شهر هرسین است و جمعیت آن ۷۸٬۳۵۰ نفر دارد و از دو بخش مرکزی (با مرکزیت شهر هرسین) و بیستون (با مرکزیت شهر بیستون) تشکیل شده است. زبان و گویش ساکنین شهرستان هرسین کرمانشاه کردی و لکی است. همچنین در دهستان چمچمال این شهرستان، به زبان کردی چمچمالی تکلم می‌شود. مذهب مردم هرسین شیعه است. در کتاب‌های تاریخ گزیده و نزهت القلوب سنه ۷۴۰ ه.ق از هرسین که از مناطق اصلی لک‌ها هست به‌عنوان یکی از ۱۶ ولایت کردستان یاد شده است.
این شهرستان به دو بخش مرکزی هرسین و بخش بیستون تقسیم می‌شود که نشان از اهمیت آن از لحاظ جاذبه‌های تاریخی و گردشگری باستانی می‌دهد. همچنین در مرکز شهر هرسین می‌توانید از بهترین گلیم‌ها و گیوه‌های دست‌بافت که مهم‌ترین صنایع‌دستی هرسین هستند بازدید کنید و در صورت تمایل خرید نمایید.
در دامنه کوه شیرز، شهر هرسین یک سراب بسیار زیبا و دل‌انگیز دارد. این سراب در میان جنگل‌های پوشیده از درختان و صخره‌های زیبا واقع شده است. آب‌وهوای مطبوع و دلنشین، چشمه‌های آب خروشان، و طبیعت بکر و چشم‌نواز، این منطقه را به یک مقصد گردشگری استثنایی تبدیل کرده است.
بهترین زمان برای بازدید از سراب هرسین در فصل بهار و اوایل تابستان است. در فصل بهار، بارش‌های فصل سرما باعث افزایش حجم آب در سراب می‌شود و درختان زنده‌ی این منطقه در این فصل زیباترین حالت خود را دارند. هوای معتدل بهاری نیز جذابیت خاص خود را به این منطقه اضافه می‌کند.
وجود چشمه‌های جوشان، آب‌های روان، آبشارهای مصنوعی و باغ‌های میوه نزدیک به سراب، از جمله مزیت‌های این منطقه هستند. مسیرهای آب کنار آبشارهای مصنوعی نیز فضایی دلپذیر و مناسب برای استراحت گردشگران فراهم می‌کنند.
در اطراف این سراب زیبا، حجاری‌های باستانی نیز در کوه‌های نزدیک واقع شده و این حجاری‌ها که به حجاری‌های ساسانی یا فرتاش مشهور هستند، در دامنه کوه دیوانگاه قرار دارند.
این حجاری‌ها شامل یک بخش از کوه است که به‌صورت کامل تراش‌خورده و صفحه صاف و بزرگی را ایجاد کرده است. ابعاد آن حدود ۴۶.۵ متر طول و ۱۲.۲۵ متر عرض دارد و به نظر می‌رسد قرار بوده کتیبه‌ای در این صفحه حجاری شود، اما بنا به دلایل نامعلومی نیمه‌تمام باقی‌مانده است.
شرقی‌ترین نقطه حوض سنگی در سراب هرسین کرمانشاه، یک پلکان سنگی یکپارچه وجود دارد. در کتب تاریخ و قدیمی، از شباهت‌های این پلکان سنگی با پله‌های موجود در پاسارگاد یاد شده است، اما متأسفانه امروزه دیگر خبری از این پله‌های سنگی نیست. بالای این پله‌ها یک طاق سنگی وجود دارد که قسمت بالایی آن به شکل گهواره است و قسمت پایینی آن به‌گونه‌ای است که نقش نگهدارنده را ایفا می‌کند. باتوجه‌به آثار به‌دست‌آمده، به نظر می‌رسد که این ساختمان‌ها بقایای یک کاخ سلطنتی نیمه‌کاره در دوران ساسانی و به‌احتمال زیاد متعلق به شاپور اول بوده است، اما بنا به دلایل نامعلومی این کاخ و کتیبه مربوط به آن نیمه‌تمام باقی‌مانده است.
تضمین بهترین قیمت بلیط هواپیما، بلیط قطار و رزرو هتل در تمامی نقاط جهان فقط در الی گشت
اقلیم شهرستان هرسین تا حدود زیادی متغیر است. در فصل زمستان، هوا نسبتاً سرد است و در تابستان اغلب گرم می‌شود (در دو ماه اول). فصل بهار اصولاً کوتاه‌مدت و زودگذر بوده است و فصل هوای سرد معمولاً از آذر آغاز شده و تا اسفند طول می‌کشد. دما در تابستان گاهی به بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد می‌رسد و در زمستان به حداقل ۱۵ درجه زیر صفر می‌رسد.
در مجموعه آن بسیاری از باقیمانده‌ها و آثار قدیمی کشف شده است. این سراب دارای امکانات متنوعی است، از جمله یک مسجد که در طول روز به بازدیدکنندگان خدمات ارائه می‌دهد، وضوخانه و سرویس بهداشتی، فروشگاه‌ها و اغذیه‌فروشی‌های مناسب. همچنین، در خیابان‌های امام خمینی و واحدی می‌توانید رستوران‌ها و فست‌فود مناسب را پیدا کنید.
باتوجه‌به واقع‌شدن سراب در دامنه کوه، پارکینگ‌های مناسب برای خودروهای گردشگران وجود ندارد و در داخل سراب نیز نیمکت‌ها و سکوهایی برای استراحت گردشگران وجود دارد. هرچند فضای بین درختان بیشتر بخش‌ها فاقد چمن است، اما پوشش گیاهی و درختان این منطقه بسیار عالی و مناسب است و باعث ایجاد یک فضای جنگلی بکر شده است.
ساعت آبی هرسین، یکی از جاذبه‌های گردشگری معروف شهر هرسین در پارک‌شهر واقع شده است. ساعت آبی هرسین در داخل شهر، در نزدیکی خیابان امام خمینی و میدان آزادی قرار دارد و از سمت دیگر توسط خیابان واحدی محصور شده است. به همین دلیل دسترسی به آن بسیار آسان است و می‌توان با استفاده از تاکسی، خط واحد یا خودروی شخصی به آن دسترسی پیدا کرد. همچنین امکان رفتن پیاده به این جاذبه تاریخی نیز وجود دارد.
مطالب مرتبط
راهنمای سفر به کرمانشاه: جاذبه‌های دیدنی، فرهنگ محلی و نکات مهم
باور می‌شود که درگذشته، این ساختمان به‌عنوان یک ساعت استفاده می‌شده است. حوض مذکور از سنگ یکپارچه ساخته شده و شکل یک دایره دارد. در قسمت شمالی آن، یک پیشرفتگی به‌صورت مستطیل با ابعاد ۴ در ۲۰ سانتی‌متر قرار دارد. قطر دهانه حوض ۸۶.۳ متر و عمق آن ۶۶ سانتی‌متر است. در وسط حوض، یک مخروط ناقص به شکل فواره وجود دارد که محیط زیرین آن ۲۴.۴ متر و ارتفاع آن ۶۶ سانتی‌متر است. این مخروط ناقص دوازده ضلعی منظم را تشکیل می‌دهد. همچنین، در سطح فوقانی حوض، یک دایره که کنگره‌های دوازده ضلعی دیگر را محصور کرده، قابل‌مشاهده است. این ساعت سنگی در دوره ساسانیان ساخته شده است.
ساعت آبی به‌ویژه نوع کارآمدتر آن در ایران به نام پنگان وسیله‌ای ساده بادقت بالا و کارآمد بوده که در زندگی کشاورزان ایرانی به‌ویژه در مناطق کویری که به دلیل کمبود آب وجود این مایه‌ی حیات در زندگی آن‌ها ضروری بوده و نقش کارآمدی داشته است و مدیر یا مدیران دایمی برای مدیریت بر آن تعیین می‌شد. با تحقیقات درباره‌ی استفاده از ساعت آبی در کشورهای متفاوت جهان می‌توان گفت که در هیچ جای دنیا ساعت آبی به اندازه‌ی کشور ایران کارآمد و تأثیرگذار نبود. این ساعت حتی در زمانی که ساعت‌های جدیدتری به بازار آمده بود با آن‌ها رقابت می‌کرد و حتی کشاورزان نخواستند آن را جایگزین ساعت‌های نوین بکنند. در ایران میراب به افرادی گفته می‌شد که شغل تقسیم آب بر اساس زمان‌بندی ساعتِ آبی را انجام می‌دادند. میراب سهم آب هر کشاورز را با بر اساس ساعتِ آبی معرفی و ثبت می‌کرد.
درگذشته، انسان‌ها ابزارهای مختلفی را برای اندازه‌گیری زمان اختراع کرده‌اند. انواع مختلفی از ساعت‌های آفتابی و آبی برای تخمین زمان استفاده می‌شدند. ساعت‌های آبی در اکثر کشورها وجود داشتند، اما ساعت آبی ایرانیان به‌عنوان یکی از دقیق‌ترین ابزارهای اندازه‌گیری زمان شناخته می‌شود. این ساعت که برای حل مشکل تقسیم آب در مناطق خشکسال اختراع شده، بیش از ۲۰۰۰ سال قدمت دارد. اما ساعت آبی ایرانیان باستان نیاز به حداقل دو ظرف و یک نفر به‌عنوان محاسبه‌گر دارد و به آن به نام “پنگان” یا “فنجان” هم می‌گویند.
ساعت آبی ایرانیان باستان از یک فنجانی با سوراخ بسیار ریز تشکیل شده است. ابتدا فنجان را در ظرفی حاوی آب قرار می‌دهند و منتظر می‌مانند تا فنجان به‌آرامی در آب فرورود. هر بار که فنجان در آب فرومی‌رود، یک سنگ کوچک در ظرف افتاده و به‌این‌ترتیب واحد سنجش زمان بر اساس تعداد سنگ‌های فرورفته است. به‌عنوان‌مثال، زمان آبیاری زمین هر کشاورز برابر با پر شدن ده فنجان است.
متخصصان فرض می‌کنند که این ابزار سنگی برای تقسیم آب سراب هرسین استفاده می‌شده است. سراب هرسین در دامنه کوه شیرز واقع شده و از عناصر طبیعی چون چشمه‌ها، کوهستان، فضای سبز و آثار تاریخی بهره می‌برد که زیبایی و جذابیت بیشتری به آن می‌بخشد. جاذبه‌های گردشگری این منطقه شامل پوشش گیاهی زیبا، ارتفاعات دل‌انگیز، مسیرهای کوهنوردی و صخره‌های زیبا، هوای مطبوع و وجود چشمه‌های آب خروشان است. این منطقه به‌عنوان یک نمونه برجسته از گردشگری شناخته می‌شود.
درگذشته، تقسیم آب نهرهایی که از سراب منشعب می‌شدند، برای مردم منطقه اهمیت زیادی داشت. به همین دلیل، ساخت چنین ابزاری به نظر منطقی می‌رسد. اما به دلیل وجود ۱۲ کنگره بر روی این سنگ، احتمال وجود یک نوع تخمین زمان با استفاده از این وسیله وجود دارد. این سنگ اندکی شبیه به ساعت‌های آفتابی است، اما ابزار شاخص در آن وجود ندارد. به همین دلیل، تا کنون کارکرد دقیق ساعت سنگی هرسین مشخص نشده است.
جهت و انحراف شمالی و جنوبی را با استفاده از یک سکوی سنگی نشان داده اند و از آبی که از سراب هرسین هدایت می‌شده و با کنترل دقیق مورداستفاده قرار گرفته است برای ایجاد فضای خلاء و حرکت آسان عقربه‌ها به کار رفته به نظر می‌رسد که از فلزات سبک و رایج آن دوران برای ساخت عقربه ها و شناورسازی آن‌ها استفاده کرده‌اند. بعضی از مهندسان باستان‌شناس بر این باورند که ساعت آبی هرسین یک ترکیب از ساعت آفتابی و ساعت آبی بوده است. آن‌ها از مکانیزم عقربه استفاده نکرده و به‌جای آن از کوتاهی و درازی سایه‌ها که همان سایه دوازده زائده کنگره مانند در اطراف حوض سنگی است، برای نشان‌دادن زمان استفاده کرده‌اند.
به نظر می‌رسد که ادامه هر یک از این سایه‌ها به‌احتمال زیاد، در طول روز، بر هر یک از منافذ آب در مخروط سنگی منطبق شده و به این شکل در هر لحظه از روز، زمان دقیق را نمایندگی می‌کرده‌اند. به‌هرحال، بدون توجه به ساختار چنین سازه‌ای و نحوه عملکرد آن، اهمیت آن درگذشته و نیز در روش ساخت آن است به‌گونه‌ای که تمام این مجموعه از اشیاء از جمله حوض سنگی که نقش قاب ساعت‌های امروزی را ایفا کرده، مخروط سنگی که نقش عقربه‌ها، شماره‌ها و ورودی آب را انجام داده و همچنین زائده سنگی که جهت مغناطیس زمین را نمایندگی می‌کند، همه این اشیاء از یک تکه سنگ عظیم تراشیده و حکاکی شده‌اند.
تولید چنین اثری، نتیجه تلاش و دانش بی‌نظیر معماران، مهندسان و صنعتگران ایرانی در دوران ساسانی و قبل از آن است. ساعت آبی هرسین یک اثر هنری است که شامل یک حوض سنگی، ورودی و خروجی آب با کنترل دقیق، و منافذ و علائمی در اطراف یک مخروط تراشیده از سنگ است که نمایانگر شماره‌های ساعت است. این بنا تاریخی که در پارک‌شهر هرسین واقع شده، در طول سال مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.