چقدر مارهای سمی و غیر سمی را می شناسید؟ نام “مار” که می آید وحشت و ترسناک بودن آن نیز به همراهش خواهد آمد. مارها جز دسته خزندگان خطرناک قرار می گیرند و در بسیاری از افراد رعب و وحشت را ایجاد می کند. مواجه با این خزنده بویژه در طبیعت گردی و مناطق مشابه دور از ذهن و غیرقابل اجتناب نیست. بد نیست بدانید که همه ی مار ها سمی نیستند، در هر منطقه از جهان گونه های خاصی از مار های سمی وجود دارد که با توجه به برخی ویژگی ها می توانید آن ها را تشخیص دهید. در نتیجه عملکرد مناسب و چگونگی مقابله با مار و تشخیص سمی و غیر سمی بودن آنها امر بسیار مهمی است. پس در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت با ما همراه باشید تا با طریقه شناخت مار سمی و غیر سمی آشنا شوید.
برای خرید ارزان ترین بلیط هواپیما داخلی و خارجی اینجا کلیک کنید:
جالب است بدانید که یکی از راه های تشخیص سمی بودن یا سمی نبودن مارها، از راه مردمک چشم آنهاست. مانند چشم گربه، مارهای سمی دارای مردمک های باریک، سیاه و عمودی هستند که توسط کره چشم زرد و سبز رنگ احاطه شده است در حالی که مارهای غیر سمی مردمکی گرد دارند. احتمالا این مدل مردمک عمودی را در تصاویر مارهای سمی و خطرناک زیاد دیده اید. این نوع مردمک ها می توانند نشان دهند که مار سمی است، این در فاصله نزدیک مشاهده می شود، که می تواند یک روش شناسایی بالقوه خطرناک باشد. با این وجود استثناهایی هم وجود دارد مانند مامبای سیاه (آفریقا)، کبری (آفریقا، خاورمیانه، آسیا) و تایپان (استرالیا) که بسیار سمی هستند اما مردمک چشم ها گرد می باشد! علاوه بر این برخی از مار های غیر سمی می توانند هنگام احساس خطر شکل مردمک چشم خود را تغییر دهند.
رفتار مارها جز مولفه هایی است که در شناسایی مارها سمی و غیر سمی همیشه به ما کمک می کند. هر گونه ای از مارها رفتارهای متفاوتی از خود نشان می دهند. زیر نظر داشتن، رفتار مارها اصل مهمی است که به متخصصان حیات وحش کمک می کند تا در شرایطی که حیات وحش و انسانها با هم تعامل دارند، راه حل های مناسب را تعیین کنند. یکی از شناخته شده ترین ویژگی های رفتاری را می توان در مار زنگی مشاهده کرد. مارهای زنگی هنگامی که قصد شکار طعمه ای را دارند، دم خود را تکان می دهند تا صدای بلندی را به عنوان هشدار برای شکارچیان احتمالی ایجاد می کنند.
مشاهده رفتارهای لانه سازی و آگاهی از زیستگاه ها نیز می تواند هنگام شناسایی مارهای سمی یا غیر سمی مفید باشد. به عنوان مثال، مار دهان پنبه ای در آب یا نزدیک آب زندگی می کنند. بنابراین، در صورت وجود حوضچه یا مرداب در طبیعت، بسته به موقعیت جغرافیایی ، دهان پنبه در این منطقه مشاهده خواهد شد. در برخی مناطق جغرافیایی هم مارهای سر مسی در مناطق تالابی نزدیک جنگل ها و رودخانه ها زندگی می کنند.
۳-مارهای سمی و غیر سمی | رنگ مار
مارهاى سمی اغلب به رنگ روشن هستند. هر نوع مار سمی شامل زیرگونه های زیادی با اندازه و تنوع رنگ فراوان است که به آنها کمک می کند تا با محیط خود ترکیب شوند. بنابراین، رنگ آمیزی ممکن است روشی کارآمد برای تمایز بین مار سمی و غیر سمی نباشد. به عنوان مثال ، مارهای سمی مرجانی و مارهای سرخ مخمل قرمز غیر سمی هردو دارای الگوی رنگی بند دار زرد، قهوه ای و مشکی در فلس خود هستند. تفاوت بین دو نوع در این است که نوارهای قرمز نوارهای زرد را روی یک مار مرجانی لمس می کنند در حالی که نوارهای قرمز نوارهای سیاه را روی مارهای قرمز لمس می کنند،
پس تشخیص از روی رنگ مار کمی دشوار است که نیاز به اطلاعات خاصی دارد. برای مثال افعی ها و سبزه مار از نظر ظاهری شبیه هم هستند و تنها راه تشخیص آن ها از هم این است که؛ سبزه مار دارای یک لکه ی زرد در اطراف گردن بوده و افعی دارای خطوط تیره به شکل زیگزاگ بر روی کمر می باشد.
مارهای سمی به نسبت دیگر ماها شکل سر متمایزی دارند. مارهای غیر سمی دارای سر گرد هستند اما مارهای سمی دارای سر مثلثی تر هستند. شکل سر مار سمی ممکن است شکارچیان را زودتر متوجه خطر کند، با این حال ، برخی از مارهای غیر سمی می توانند با تخت کردن سر خود، شکل مثلثی سر مارهای غیر سمی را تقلید کنند. این ویژگی می تواند به آنها کمک کند تا برای شکارچیان خطرناک تر به نظر برسند. سر مثلثی بزرگتر از عرض بدن می‌تواند نشانه‌ای از مار سمی باشد.
۵-مارهای سمی و غیر سمی | روزنه های بینی مار
مارهای زنگی ، سر مسی ها ، دهان پنبه و مارهای مرجانی همه افعی های گودال محسوب می شوند. اینها مارهای سمی هستند که با روزنه ها یا سوراخ هایی بینی متمایز می شوند. هر مار دارای دو گودال است که روی پوزه آنها ظاهر می شود. این چاله ها به مارها اجازه می دهند تابش مادون قرمز ناشی از طعمه را تشخیص دهند. از آنجا که ممکن است تعیین اینکه آیا مار دارای روزنه بینی است یا خیر، از فاصله ی نزدیک امکان پذیر است که خیلی ایمن نیست. در نتیجه این راه تشخیصی را یک متخصص حیات وحش مورد استفاده قرار می دهد. در نظر بگیرید و مار را برای شما جدا کنید. توجه کنید که حتی اگر مار مرده است یا سرش برداشته شده است ، از دست زدن به سر آن خودداری کنید و هنگام بازرسی احتیاط کنید ، زیرا ممکن است همچنان در معرض خطر باشید!
۶-پولک و فلس مار
برای تشخیص این مورد باید قسمت زیرین مار را مشاهده کنید؛ بنابراین امکان بررسی آن در حالت زنده وجود ندارد و تنها برای مارهایی که بی‌هوش شده یا مرده باشند، قابل استفاده است. پولک یا فلس (Scales) در شکم مارهای سمی تا دم آن، از یک صفحه مقعدی و در یک ردیف قرار می گیرد. بدن مار از پولک های مختلفی تشکیل شده که در قسمت‌های مختلف آن، نام مخصوصی دارد و برای تشخیص مار بسیار مهم است. نوک دم مارهای سمی ممکن است دو ردیف پولک داشته باشد. مارهای غیر سمی، ۲ ردیف پولک از صفحه مقعدی تا انتهای دم دارند. این روش تشخیص، زمانی که مار مرده یا پوست اندازی کرده باشد، بسیار مفید است. یک مار شکل الماس بر روی پوست خود داشته باشد یا دارای ۳ رنگ مختلف باشد، معمولا سمی است.
مارهای سمی کمی آهسته از مارهای غیر سمی حرکت می کنند. این مارها هنگام احساس خطر صدا می کنند، خس خس می کنند و حالت تهاجمی به خود می گیرند.
مار های آبی سمی معمولا هنگام شنا بدن خود را از آب بیرون می آورند اما مار های غیر سمی بدن خود را زیر آب نگه می دارند. تحرک مارها بخصوص مارهای سمی در شب و در تاریکی بوده و اکثر صید آنها در شب انجام می‌شود و این نکته را بدانید که ۷۰% گزیدگی‌ها زیر زانو است.
۸-جای نیش و گزیدگی مار
این مورد آخرین نشانه و به نوعی آزمایش اضطراری برای بعد از گزیدگی است. اگر بعد از نیش زدن، مار محکم قربانی را بگیرد و اجازه رفتن به او ندهد، معمولا نشانه یک مار غیر سمی است. مارهای سمی ۲ دندان ویژه و توخالی دارند که به دندان نیش (Fang Marks) معروف است و همانند یک سرنگ تزریقی زیرپوستی مقدار کشنده ای از سم را وارد بدن قربانی یا شکار خود می کند. یک مارسمی معمولا دندان‌های نیش خود را بلافاصله بعد از نیش زدن به داخل فک خود باز می‌گرداند، زیرا این دندان‌ها در حکم سلاحی هستند که باید به خوبی از آنها مراقبت شود.
اگر ۲ علامت سوراخ مانند در نزدیکی همدیگر مشاهده شود، حتما مارسمی بوده و باید اقدامات سریعی برای محافظت از فرد و نجات جان او انجام گیرد. اگر جای نیش مار به‌صورت ناهموار و ناصاف باشد، نشانه‌ی این است که دندان نیش وجود نداشته و در نتیجه مار نیز سمی نبوده است.
زخم حاصل از نیش یک مار غیر سمی نیز می تواند باعث نگرانی شود، زیرا زخم عمیق نیز می تواند مشکل آفرین باشد. با این حال، مارهای سمی متعددی نیز وجود دارند که به خاطر اینکه حس تهاجمی دارند و به دفعات زیادی این کار را انجام می دهند، نیش خود را در بیشتر موارد داخل فک نگه داشته و بدون استفاده از دندان های خود گاز می گیرند و سم وارد بدن قربانی می‌شود (هر چند این‌گونه مارها نادر هستند) همچنین گونه‌هایی از مار هستند که توانایی تولید سم زیاد در هر دوره از سم سازی داخل بدن خود را ندارند و برای اینکه حجم سم تولیدشده در فک آنها زیاد باشد، در بیشتر موارد بدون گاز گرفتن به هدف خود حمله می‌کنند، این روش باعث می‌شود که مار در مواقع ضروری مقدار مورد نیازی از سم را، موجود داشته باشد.
برخی از مارهای سمی به بهترین وجه توسط ویژگی های منحصربه‌فرد خود، از جمله سر و صدای حاصل از یک «مار زنگی» (Rattle Snake) یا نوار قرمزرنگ در داخل حاشیه های زردرنگ «مارهای مرجانی آمریکای شمالی» (North American coral snakes) تشخیص داده می شوند، در این نوع مارها وجود نوارهای قرمز در کنار سیاه معمولا گواه کشنده نبودن مار است، اما مارهایی با نوارهای قرمز در کنار زرد به‌طور معمول کشنده هستند.
۱۰-علائم و نشانه های مار گزیدگی
محل مار گزدیدگی را بررسی کنید؛ چندین سوراخ دو تایی پشت سر هم دیده می شود که در واقع جای نیش مار سمی می باشد. نیش دردناک است و پوست شما در اطراف نیش متورم و رنگ پریده می شود. شما دچار تنگی تنفس، تهوع، فشار خون بالا، ضعف عضلانی و یا تب می شوید.
حالا که مارهای سمی و غیر سمی را شناخیتد، لازم است نکات مار گزیدگی را نیز بشناسید. اقدامات لازم در هنگام مارگزیدگی شامل پیروی کردن از مراحل زیر است:
بر اساس توصیه صلیب سرخ، افراد تا زمان رسیدن کمک باید زخم را تمیز کرده و برای کاهش سرعت انتشار زهر از بانداژ استفاده کنند.
هرگونه احساس، گرما و رنگ اندام آسیب دیده را بررسی کنید. هرگونه تغییر رنگ یا درجه حرارت پوست را یادداشت نمایید
سر باند را در مقابل پوست گذاشته و با دورهای زیاد باندپیچی کنید. برای اینکار از دورترین نقطه به قلب شروع کرده و یک قسمت زیادی از بدن را باند پیچی کنید (مثلا یک بازوی کامل). برای این کار می توان از روش Eight turns (8 دور) استفاده کرد.
از محکم بودن بانداژ مطمئن شوید. بانداژ نباید شل باشد بطوریکه انگشت بتواند به راحتی اعبور کند اما شل نباشد.
ناحیه آسیب دیده بی حرکت و پایین تر از سطح قلب نگه دارید. در واقع افراد گزیده شده تنها در صورت لزوم باید راه بروند یا توسط فرد دیگری به نقطه ایمن برسند.
حلقه یا ساعت را سریعا دربیاورید!
بیرون آوردن حلقه یا ساعت به دلیل بروز تورم ضروری است.
لازم است لبه بخش متورم شده روی پوست را علامت زده و زمان را در کنار آن بنویسید.
کادر پزشکی پس از رسیدن به بیمارستان به تزریق پادزهر می پردازند.
در صورتی که مار مرده باشد باید از آن برای پزشک عکس تهیه کنید. این کار به شناسایی مار و سم آن کمک می کند.
اقدامات زیر را انجام ندهید
افراد در هنگام مار گزیدگی نباید اقدامات زیر را انجام دهند:
– تحرک بیش از حد فرد گزیده شده
– استفاده از تورنیکت یا رگ بند
– استفاده از کمپرس سرد
– بریدن محل گزش با با چاقو یا تیغ
– تلاش برای مکیدن زهر
– مصرف محرک ها یا داروهای مسکن بدون دستور پزشک
– خوردن یا نوشیدن
– بالا بردن محل گزش نسبت به سطح قلب
همچنین نباید مار را برداشته یا سعی در به دام انداختن آن داشت. هرگز نباید یک مار (حتی مرده) را بررسی کنید. زیرا تا چند ساعت پس از مرگ به دلیل واکنش رفلکسی خطر گزیدگی وجود خواهد داشت.