سوغات سیستان و بلوچستان بسیار زیبا و ارزشمند هستند. سیستان و بلوچستان را می توان یکی از محروم ترین و فراموش شده ترین استان های ایران دانست. استانی با دیدنی های تاریخی، طبیعی بسیار زیاد که چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند. استان سیستان و بلوچستان در قسمت جنوب شرقی ایران قرار گرفته و یکی از استان های مرزی است. این استان با پاکستان و افغانستان هم مرز است. دیدنی های استان سیستان و بلوچستان بسیار زیاد است. استان سیستان و بلوچستان دارای معادن بسیار متنوعی است که از مشهورترین آن ها می توان به معادن طلا، مس، منگنز، گرانیت، کرومیت، مرمر و آهک اشاره کرد. این استان به
لحاظ کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار است و به‌عنوان بزرگ ترین پایگاه تولید نهال میوه های گرمسیری استوایی شناخته می شود. در این استان علاوه بر میوه های گرمسیری استوایی مانند خرما، موز، نارگیل و انبه، مرکبات هم تولید می شود. سیستان و بلوچستان یکی از مقاصد دوست داشتنی سفر با فرهنگ متنوع و گرم جنوبی است؛ این استان با مساحت ۱۸۰ هزار و ۷۲۶ کیلومتر مربع به عنوان دومین استان پهناور کشور شناخته شده و سوغاتی های متنوع خوراکی، تزئینی و غیره دارد که در این مقاله از مجله گردشگری الی گشت قصد معرفی اصیل ترین و جذاب ترین سوغات سیستان و بلوچستان را داریم، با ما در ادامه همراه باشید.
با رزرو تور چابهار الی گشت سفری فراموش نشدنی را به این نقطه زیبا و دیدنی ایران تجربه کنید.
سوغات سیستان و بلوچستان | سوزن دوزی
سوزن دوزی هنر اصیل ایرانی که امروزه شهرتی جهانی پیدا کرده است، خاستگاهش استان سیستان و بلوچستان است. سوزن دوزی های بلوچستان از بهترین نمونه های هنر دستی در ایران است. به سوزن دوزی بلوچ در اصطلاح محلی “سوچن دوزی” می گویند. شواهد موجود حاکی از آن است که این شیوه‌ی دوخت از اوایل اسلام در میان این قوم رایج بوده و دردوره های تیموری و صفوی به اوج خود رسیده است. این هنر به طور عمده برای تزئین جامه‌ی محلی زنان به کار می رود.
سوزن‌دوزی در استان سیستان و بلوچستان که به سوزن‌دوزی بلوچی هم معروف است به دو دسته تقسیم می‌شود: سوزن دوزی مناطق شمالی استان که وجود رنگ های روشن و طرح های ساده ویژگی آن است و سوزن دوزی مناطق جنوبی استان که در آن از رنگ های تیره تر استفاده می شود و طرح هایی پیچیده با نقوش ریز و فراوان دارد. سوزن دوزی تمام زمینه‌ی پارچه را می پوشاند، و از آن برای تزئین سرآستین ها، شلوارها، گاه نواری در وسط آستین، قطعه ای در پشت یقه و نیز قسمت سرپوش چادر استفاده می شود.
انواع سوزن دوزی بلوچ عبارت است از: سرافی دوزی، ظریف دوزی، پریواردوزی و بلوچ دوزی. رنگ های به کاررفته شادند و از این میان نارنجی و قرمز بر رنگ های دیگر غالب است و جزئیات کار به رنگ های سبز، آبی، سفید و سیاه کار می شود. ویژگی مشترکی که در نگاره های سوزن دوزی کلیه ی این مناطق دیده می شود استفاده از نقوش هندسی و خطوط شکسته است، خطوط منحنی و دایره در سوزن دوزی بلوچ به ندرت استفاده می شود.
پارچه بافی در سیستان قدمتی افزون بر پنج هزار سال دارد و تکه پارچه های دست بافت کشف شده در شهر سوخته نمونه ای از این هنر در پنج هزار سال پیش است.
در مسیر هنر پارچه بافی آنچه از هزاره های قبل از میلاد تاکنون مشخص و مشهور است خودکفایی مردم سیستان در تولید مواد اولیه صنایع مختلف به خصوص پارچه بافی بوده آنچنان که تا همین سده اخیر تمام مراحل تهیه و تولید پارچه توسط خود مردم و خانواده ها انجام می گرفته است یعنی از مرحله کاشت و برداشت پنبه و یا تهیه پشم و موی دام گرفته تا ریسندگی و آماده سازی آنها که همه با ابزار سنتی و ویژه انجام می شده است.
از نکات قابل توجه و افتخارات سیستان این است که در زمان عمرولیث صفاری برای سالها پارچه مخصوص خانه کعبه توسط هنرمندان سیستانی بافته و به مکه مکرمه اهدا و ارسال می شده است. نکته دیگر نزدیکی بافت های اخیر به بافت های یافت شده در شهر سوخته است که تاکنون باقی مانده است. اقلام تولیدی پارچه بافی سنتی سیستان عبارتند از لنگ (دستمال)، سریک (بار بند)، پتو، شال گردن و پارچه.
سکه دوزی
سکه دوزی به دلیل مصارف تزئینی و زینتی اش پس از سوزن دوزی جایگاه ویژه ای در صنایع دستی بلوچستان دارد. در این هنر، از مواد اولیه مانند آینه های ریز و درشت، پولک، منجق و مروارید، خر مهره، دکمه صدفی، نوار یراق، پارچه، سکه و صدف استفاده می شود. محصولات سکه دوزی بیشتر در جشن ها، مراسم شادی و ازدواج مورد استفاده قرار می گیرد. نمونه هایی از سکه دوزی را بر گردن شتر می اندازند و در رختخواب عروس نیز برای تزئین کاربرد دارد. امروزه از این هنر به صورت دیوار کوب نیز بهره می گیرند.
نوعی دیگر از سوزن دوزی در منطقه سیستان است. این نوع دوخت برای تزئین پیش سینه و سرآستین لباس به کار می رود و تنها از نخ سیاه رنگ که معمولا ابریشمی است استفاده می کنند. در سیاه دوزی با دوخت دندان موشی به هم چسبیده نقش هایی را به شکل مثلث بر روی لباس می دوزند و بین این دندان موشی ها گاهی از دوخت زنجیره استفاده می شود.
شیرینی لندو
یکی دیگر از سوغاتی های خوشمزه ی سیستان و بلوچستان شیرینی لندو است. شیرینی لندو یا خرمالندو یک نوع شیرینی محلی خوشمزه است که به خاطر مقوی بودنش، نوعی میان وعده و حتی خوراک هم به شمار می رود. طبع گرم این شیرینی آن را به یک تنقلات عالی برای روز های سرد سال تبدیل کرده است. خرما لندو را عمدتا برای مناسبت های مختلف از جمله عید نوروز و مهمانی ها سرو می کنند. شیرینی لندو سیستان و بلوچستان از کنجد، خرما و گندم تهیه می شود و برای افرادی که نیاز به یک شیرینی مقوی اما سبک دارند و یا کودکان و نوجوانان می تواند یک گزینه ی عالی باشد. اگر مسافر سیستان هستید امتحان این شیرینی مقوی را از دست ندهید.
سوغات سیستان و بلوچستان | کشک زرد
در روزهای سرد پاییز و زمستان، سیستانی ها در وعده ی صبحانه غذایی مغذی از فرآورده های ماستی غلات تهیه می کنند که می توان آن را در یک وعده ی غذایی کامل استفاده کرد. طرز تهیه این کشک با دیگر کشک ها متفاوت است؛ کشک زرد ترکیبی از بلغور گندم و لبنیات، سیر، دانه شوید، دانه زیره سبز یا سیاه، دانه گشنیز، پودر زردچوبه، مقداری نمک و دوغ می باشد اما مابقی کشک ها یک فرآورده ی لبنی اند. کشک زرد را با پیاز و آب گوشت یا آب پخته مخلوط می کنند. کشک زرد، غذایی سریع طبخ و خوشمزه است. ترکیبات این کشک سبب شده تا برای تقویت حافظه، درمان ورم معده، یبوست، اسهال، فشارخون، جلوگیری از پوکی استخوان و غیره مفید باشد.
آچار یکی از ادویه های سنتی و قدیمی منطقه سیستان است. همانند خوراک و محصولات غذایی که بخشی از هویت هر منطقه و معرف فرهنگ غذایی آنها است، ادویه نیز بخشی از ویژگی رژیم غذایی مردمان مختلف است. در این بین سرزمین سیستان همانطور که دارای ویژگی های خاص و البته نهفته است، دارای ادویه های منحصر بفردی می باشد. آچار یک ادویه محلی است که از ترکیب چندین ماده غذایی همانند گندم، پیاز، تخم گشنیز، زیره و … درست می شود.
لغت آچار در فرهنگ دهخدا به معنای چاشنی و ترشی آمده است. از لحاظ ظاهری شکل استوانه‌ای با قطر زیاد و ارتفاع کم دارد. رنگ آن زرد تیره، دارای بافت خشک و شکننده و بوی آن شبیه به مخلوط ادویه‌جات است. سابقه تهیه آن در بین مردم سیستان همچون افسانه هایشان بسیاری طولانی است. این ادویه را در فضل تابستان که تمام مواد اولیه آن در بازار به راحتی یافت می‌شود، بیشتر تهیه می‌کنند.
ادویه آچار را در تهیه بسیاری از غذاهای سنتی سیستان همانند آبگوشت و خورش استفاده می‌کنند، زیرا علاوه بر طعم مطبوعی که به غذا می‌دهد، خاصیت آنتی اکسیدانی دارد. یکی از ویژگی‌های آچار این است که در گذشته و معمولا فصول سرد که موادی همچون پیاز یافت نمی‌شد از این ادویه به عنوان جایگزین آن استفاده می کردند.
سوغات سیستان و بلوچستان | سفالگری کلپورگان
سفالگری استان سیستان و بلوچستان به اعتقاد اهل فن پیشینه‌ی چندین هزار ساله دارد. سه روستای کلپورگان، کوهمیتَگ و هولَنچَکان از اصلی ترین مراکز سفالگری این استان است. از این میان سفال کلپورگان از شهرت و اصالت بیشتری برخوردار است و با نام منطقه شناخته می شود. سفال کلپورگان فاقد لعاب است و خاک مورد استفاده در آن را مردان بلوچ از منطقه ایی به نام “مشکوتک” واقع در دو کیلومتری روستا تهیه می کنند. جنس خاک این منطقه به صورتی است که پس از پخت به رنگ قرمز در می آید و این نکته هم یکی از وجوه تمایز سفال این منطقه از سایر سفالینه های ایران است. پس از ساخت ظروفِ گِلی آنها را به مدت ده روز در معرض نور خورشید قرار می دهند تا کاملاً خشک شود؛ پس از خشک شدن سفالینه ها نقش زدن بر روی آنها آغاز می شود.
قالی سیستان
قالی سیستان گوهری است کمیاب که تنها در دریای درخشان و مواج فکر مردمان سخت کوش و هنرمند این دیار با اندیشه های بلند و اساطیری یافت می شود هنری کهن که هرگز کهنه نشده و نخواهد شد. تصویری از رویای نزدیک شکل گرفته از عناصر و نقش مایه های جادویی با پشتوانه هایی از فرهنگ و تمدنی اسطوره ای و هوش و توانایی و ظرافتی مثال زدنی، آنچنان که مردمان امروز از نگاه نو و خلاقیت ایشان در هزاران سال پیش به اعجاب آمده و انگشت به دهان می مانند.
قالی سیستان سرشار از نقوش هندسی ساده شده و شکسته شده حیوانی و گیاهی است، آنچه که امروز در دنیای هنر و نقد هنری به عنوان انتزاع، تخریب و دفرمه در سبک های هنری می شناسیم و آثار بزرگان هنر را با استناد به این عوامل ارزش یابی می کنیم و از آنها در قالب هنر مدرن یاد می شود.
قالی و شال سیستان در هزاره های گذشته تا امروز در وجود خود شکلی اعلا و ارزنده دارد نه تنها قالی و شال این دیار بلکه دیگر نقوش و آثارشان همچون نقوش شکل گرفته بر سینه سفال هایشان. زیرانداز تاریخی یا کهن، میانی و نو سه نوع زیرانداز سیستانی هستند. قالی کهن سیستان به بافته های سکایی می پیوندد و دارای گره ترکی است که نشانه ای از کهن ترین قالی جهان یعنی فرش پازیریک می باشد.
حصیر بافی، سیس بافی، خولک بافی و یا خلک بافی، هنری که قدمتی طولانی، به درازای تاریخ شهر سوخته و دریاچه هامون دارد و در میان مردمان سیستان و بلوچستان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. این هنر در منطقه ی سیستان با گویش (خولک بافی) و در بلوچستان با گویش (تگرد) تلفظ می شود که از نظر نوع مواد ساخت نیز با یکدیگر تفاوت هایی دارند. خولک از ساقه های نی و تگرد از داز (برگ درختان خرمای وحشی) تهیه می شود.
از محصولات حصیری سیستان می توان سایه بان، پرده و توتن (نوعی قایق حصیری) را نام برد. سواس (صندل)، کچو (خورجین)، روپگ (جارو)، پروند (کمربند جهت بالا رفتن از درخت نخل)، سمان (زیرانداز)، سفت (جانماز)، کپات(سبد کوچک) نیز از محصولات حصیری بلوچستان هستند. روستاهای حاشیه ی کوه خواجه و شهرستان زابل از مهم ترین منطقه های تولید محصولات حصیربافی در سیستان و نیکشهر، سراوان وسرباز از مهم ترین مناطق تولید این نوع محصولات در بلوچستان هستند.
سیس رشته هایی از الیاف است که در اطراف تنه درخت خرما می‌روید و به آن گیس درخت خرما گفته می شود. در سیس بافی از این الیاف برای تهیه برخی از ملزومات زندگی همچون تک(نوعی زیرانداز حصیری)، نولک (نوعی سبد دسته‌دار برای حمل علوفه و ماهی)، سوند ( نوعی حصیر برای ایجاد حصار و محدود کردن فضا)، کتل ( نوعی زنبیل)، قفس (برای نگهداری مرغ)، انواع طناب و کلاهک آباژور استفاده می شود.