شهرستان همدان، مرکز استان همدان، به عنوان یکی از زیباترین شهرهای ایران، پذیرای گردشگران بسیاری است. این شهر زیبا با جاذبه‌های تاریخی و طبیعی خود، از جمله غار علی‌صدر، گنج‌نامه، تپه هگمتانه، و میدان امام خمینی، سالانه میزبان گردشگران بسیاری از سراسر ایران و جهان است. یکی از دیدنی‌های معروف همدان که اخیراً بسیار شناخته شده است، آرامگاه استر و مردخای است که در قلب شهر همدان واقع شده و بازدید از آن را به هر گردشگر ماجراجو و دوستدار تاریخ توصیه می‌کنیم. از مقدس‌ترین مکان‌های همدان آرامگاه استر و مردخای است که به دوره هخامنشیان مربوط بوده است. استر و مردخای دو شخص در تاریخ ایران بودند که نمادهایی از وحدت و توانایی ایرانیان شدند که به وسیله‌ی تلاش‌ها و اقدامات بزرگان این دوره اتفاق افتاد.
این شهرستان از شمال به رزن و کبودرآهنگ، از جنوب به تویسرکان، از شرق به استان مرکزی و از غرب به شهرستان بهار منتهی می‌شود. در این ناحیه، جاذبه‌های گردشگری بسیار زیاد و معروف وجود دارد، از جمله آرامگاه استر و مردخای که یکی از جاذبه‌های گردشگری در این منطقه است و زیارتگاه یهودیان است. وجود آرامگاه استر و مردخای همدان در شهر همدان، مهم‌ترین دلیل برای تجمع یهودیان در زمان‌های متفاوت در شهر همدان بوده است.
آرامگاه استر و مردخای در همدان بقعه‌ای یهودی است که در مرکز شهر همدان، ابتدای خیابان دکتر شریعتی واقع شده است. این مکان محل دفن استر و مردخای است که دو شخص از اسطوره‌های یهود به‌حساب می‌آیند و در بین یهودیان بسیار مهم هستند. بخشی از ده پیام و نوشته‌های حضرت موسی نیز از دیگر آثاری است که آرامگاه استر و مردخای همدان می‌توان یافت. در این نوشته‌ها، روز شنبه به‌عنوان روز ارزشمند و برگزاری جشن یهودیان یاد شده است. درنتیجه آرامگاه استر و مردخای شنبه‌ها تعطیل است.
شخصیت‌های استر و مردخای در نظر کلیمیان یهود به‌اندازه‌ای ارزشمند به شمار می‌آیند که به آن‌ها به‌عنوان نجات‌دهندگان پیامبران یهودی از مرگ اشاره می‌شود. استر، دختر ابی حایل، در سرزمین پارس حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به دنیا آمد. در زمان تولدش، نام واقعی ملکه استر «هدسه» بود، اما زیبایی و جذابیت او باعث شد که نام «استر» به معنای ستاره درخشان بر او تعیین شود. همچنین، دایی استر یعنی مردخای، یکی از افراد تأثیرگذار دربار خشایارشاه بود و به همین دلیل نام «خای» بر او گذاشته شد. این دختر، پس از، از دست‌دادن والدینش در دوران کودکی، زندگی خود را با دایی خود به نام مردخای آغاز کرد. زیبایی و شجاعت استر، همراه با تغییرات زندگی، باعث شد تا او به‌عنوان ملکه به دربار خشایارشاه وارد شود.
هامان، وزیر حیله‌گر شاه خشایار، با فریب و ترس از نفوذ یهودیان در دربار، موفق به گرفتن حکم اعدام و اخراج آنان شد. اما شجاعت استر و مردخای، همراه با جایگاه مناسبشان در دربار، جلوی اجرای این حکم را گرفتند. این رویداد مهم که منجر به صدور دستور منع اجرای حکم شد، به عید پوریم منجر شد. این اتفاق بزرگ، تأثیر زیادی بر محبوبیت آرامگاه استر و مردخای داشت. روایت عجیب دیگری نیز هم درباره‌ی استر و مردخای وجود دارد با زیادتر شدن نفوذ ملکه استر در دربار خشایارشاه، باگذشت زمان وزیر هامان و مردم زیادی از ایرانیان در روزی معادل با ۱۳ فروردین از دربار اخراج و کشته شده شدند. یکی از دلیل‌های رسم بیرون رفتن از خانه و به دل طبیعت رفتن هم در این روز به این اتفاق بر می‌گردد.
مطالب مرتبط
ساختمان ابتدایی آرامگاه استر و مردخای در قرن سوم هجری ساخته شده است. این ساختمان در طول تاریخ چندین بار تعمیر و بازسازی شده است که قدیم‌ترین تعمیرات آن به قرن هفتم هجری برمی‌گردد. در آن زمان، بنا با یک گنبد و دو مناره زینت‌بخش تزیین شد. در قرن یازدهم هجری، آرامگاه به شکل فعلی خود بازسازی شد و دو ضریح چوبی در داخل آن نصب شد که یکی به استر و دیگری به مردخای اختصاص‌داده‌شده است.
آرامگاه استر و مردخای یکی از جاذبه‌های گردشگری اصلی شهر همدان است. این بنا علاوه بر ارزش مذهبی، اهمیت تاریخی و فرهنگی نیز دارد. این مکان به بازدیدکنندگان، تلفیقی از تاریخ باستان ایران و داستان‌های آن، معماری، فرهنگ و تاریخ را به نمایش می‌گذارد.
آرامگاه استر و مردخای با استفاده از آجر و سنگ و با حداقل تزیینات احداث شده است و به سبب سادگی و زیبایی معماری اسلامی شناخته می‌شود. اجزای مختلفی از جمله ورودی، دهلیز، مقبره، ایوان و شاه‌نشین در این بنا وجود دارد. اگر به ساختار چهارگوش آرامگاه استر و مردخای دقت کنیم، متوجه می‌شویم که بیشترین اجزای این بنا از سنگ و آجر ساخته شده‌اند. این زیبایی معماری اسلامی قرن هفتم هجری را به‌خوبی نشان می‌دهد که توسط ارغنون شاه احداث شده است. در ورودی اصلی آرامگاه، یک در کوچک از سنگ ساخته شده که با کلون باز و بسته می‌شود، به‌وضوح قابل‌مشاهده است و اجازه ورود به بخش اصلی آرامگاه را می‌دهد.
در قلب بنای چهارگوش، دو مقبره وجود دارد که به استر و مردخای تعلق دارد. صندوق‌های ارزشمند این دو مقبره دارای نوشته‌های عبری هستند. در آرامگاه همدان، یک جلد از کتاب تورات روی پوست آهو نگهداری می‌شود. اکنون این کتاب در موزه سازمان فرهنگی هنری همدان نگهداری می‌شود.
پوریم که از کلمه پور تفسیر شده و به معنای قرعه است، یک جشن است که برای نجات یهودیان ایران از دست هامان در دوره‌ی خشایارشاه برگزار می‌شد. هامان قرعه‌ای انداخت تا به این صورت زمان مرگ یهودیان را تعیین کند. زمان برگزاری این جشن در ۱۴ ماه عبری آدار (در فوریه یا مارس) است و یهودیان شوش این روز را در ۱۵ ماه عبری آدار جشن می‌گیرند که آن روز را «پوریم شوشان» نامیده‌اند. در دوره تلمودی، جشن پوریم شوش در شهرهای اسرائیل از دوره‌ی یوشع بن نون به‌صورت قانون بود. امروزه، بر طبق قانون یهودی، جشن در ۱۵ ماه عبری آدار در اورشلیم که از زمان یوشع بن نون شهری محصور گشته برپا می‌شود، اما در تل‌آویو که شهری غیرمحصور بوده است، برپا نمی‌شود. در سال کبیسه عبری که در آن دو ماه آدار داریم، جشن پوریم در دومین ماه عبری آدار گرفته می‌شود.
در روایت تاریخی وقایع کتاب استر، اختلاف‌نظرهایی داریم. بعضی از پژوهشگران این جشن را مؤثر بر جشن ایرانیان می‌دانند، درحالی‌که بعضی دیگر درباره‌ی برابری خشایارشاه با اخشورش شک دارند. انتقادکنندگان کتاب مقدس، به شباهت نام‌های مردخای و استر با خدایان بابلی (مردوک و ایشتار) اشاره می‌کنند. از منظر تاریخ، تضادهای متفاوتی با منابع دیگر تاریخی وجود دارد. هیچ یادی از پوریم در منابع یهودی تا قرن اول پیش از میلاد وجود نداشت و همین‌طور هیچ اطلاعاتی درباره‌ی پادشاهی با همسری که یهودی بود وجود ندارد و اینکه ادبیات کتاب استر به عقب‌افتاده است.
آرامگاه استرو مردخای به عنوان یکی از مهم‌ترین مکان‌های زیارتی و مقابر یهودیان در ایران و جهان شناخته می‌شود. این مکان به‌اندازه‌ای اهمیت دارد که گفته می‌شود، این مقبره بعد از بیت‌المقدس به عنوان دومین مرکز مذهبی یهودیان در جهان شناخته می‌شود. درباره اهمیت و ارزش عید پوریم برای جامعه یهودی صحبت کردیم. در این روز، قوم یهود با شجاعت استرو مردخای از مرگ قطعی نجات یافتند. افراد در ساعات مختلف این روز، دعا می‌خوانند و حتی با روزه‌گرفتن به جشن و پایکوبی می‌پردازند. این مسئله اولین و مهم‌ترین دلیل اهمیت و شهرت آرامگاه استر و مردخای در همدان است. این زیارتگاه دارای تاریخچه‌ای فوق‌العاده طولانی است که آن را به‌عنوان یکی از بناهای ارزشمند و باارزش محسوب می‌کند.
هم‌زمان با بازدید از آرامگاه استر و مردخای همدان می‌توان از جاهای دیدنی و تاریخی دیگر همدان هم بافاصله زمانی کوتاهی دیدن کنید شامل بازار سنتی همدان، آرامگاه باباطاهر، گنبد علویان، حمام قلعه (موزه مردم‌شناسی همدان)، آرامگاه عارف قزوینی، کلیسای گریگوری استفان، مسجد شال‌بافان، مسجد شریف الملک، برج تاریخی قربان، آرامگاه بوعلی سینا، کاروان‌سرای گلشن، تپه هگمتانه، موزه هگمتانه، و دهکده گنج‌نامه که از جذاب‌ترین مکان‌های دیدنی به حساب می‌آیند که به آرامگاه استر و مردخای نزدیک هستند. بعضی از این مکان‌ها متعلق به افراد مذهبی هستند و به‌عنوان جاذبه‌های مذهبی شناخته می‌شوند و به‌عنوان زیارتگاه شمار می‌روند.
برخی دیگر افرادی که در آن دفن شده‌اند، جزء شخصیت‌های شناخته شده زمان معاصر خود به‌حساب می‌آیند که مورداحترام قرار داشته‌اند. احترام به متوفیان و سوگواری در مرگ عزیزان در ایران باستان رواج داشته است. نمونه‌های این سوگواری را می‌توان در شاهنامه فردوسی مشاهده کرد (مانند مرگ سیامک پسر کیومرث، مرگ ایرج، کشته‌شدن سهراب و…). در شاهنامه همچنین درباره مرگ رستم به‌صراحت به ساخت آرامگاهی در خور شأن او اشاره شده است. در ایران، آرامگاه‌های زیادی وجود دارد که مربوط به اشخاص و ادیان مختلف هستند و مورداحترام گروه خاص قرار دارند.
استرو مردخای نماد قدرت و توانمندی زنان یهودی محسوب می‌شوند. آن‌ها نشان دادند که زنان یهودی قادرند نقش‌های مهمی در جامعه ایفا کنند. استر، یک زن یهودی باهوش و درایت، از نابودی قوم خود جلوگیری کرد. این داستان نشان‌دهنده‌ی آن است که زنان یهودی می‌توانند در موقعیت‌های نا به سامان زندگی دارای نقش‌های مهمی باشند. داستان استر و مردخای ارزش‌های اخلاقی مانند خیرخواهی، عدالت و شجاعت را نمایان می‌سازد. این ارزش‌ها برای یهودیان بسیار ارزشمند هستند. داستان استرو مردخای به نمایش می‌گذارد که خیرخواهی و عدالت در برابر شر و ظلم پیروز می‌شوند. این داستان نشان می‌دهد که شجاعت و هوش در مبارزه با بی‌عدالتی و ظلم تأثیرگذار هستند. داستان استر ومردخای یکی از محبوب‌ترین داستان‌های عهد عتیق است و هر سال در جشن پوریم که یکی از جشن‌های مهم یهودیان است، یادآوری می‌شود.