تاریخچه سفرنامه نویسی در ایران بسیار غنی است. همانطور که می دانید سفرنامه نویسی یک سبک ادبی منحصر به فرد است که در آن شخص یا اشخاصی که به سرزمین‌ها و مناطق مختلف جهان سفر کرده اند تجربیات خود را منشر می نمودند. سفرنامه ها از منابع مهم تاریخ نگاری هستند.
سفرنامه نویسان معمولا بسیاری از ماجراهای تلخ و شیرین و نیز مشاهدات خود را از راه ها، بناهای تاریخی، ساختمان ها، آداب و رسوم، لهجه ها، بازارها، اوضاع عمومی شهرها، شیوه ی تجارت سپاهیان، نوع ازدواج، پوشاک و خوراک، فنون و هنرها، اوضاع دربارها، روحیات مردم، وضعیت و شیوه های تعلیم و تربیت و غیره به رشته تحریر درآورده اند.
بنابراین سفرنامه ها حاوی اطلاعات ارزشمندی از همه ی شئون حیات اجتماعی در هر دوره هستند.
برخی از جهانگردان اروپایی هنگام دیدار از شهرها، بناها و شخصیت ها به ترسیم تصویر آنها می پرداختند، حتی برخی از آنان هنگام عزیمت به مشرق زمین، نقاش استخدام می کردند تا تصویرهای مورد نظرشان را ترسیم و ثبت کند. در نتیجه امروزه که بسیاری از آثار از میان رفته یا دچار تغییراتی شده اند، همین سفرنامه ها و تصویرها اطلاعات و آگاهی های سودمندی را در اختیار تاریخ نگاران و سایر علاقمندان قرار می دهد.
با مطالعه این مطلب به راحتی سفرنامه خود را بنویسید: چگونه یک سفرنامه بنویسیم؟
سفرنامه نویسی در ایران
در این میان ایرانیان نیز در سفرنامه نویسی ید طولا و سابقه ای تاریخی دارند که یکی از قدیمی ترین آنها به عصر برزویه، پزشک خسرو انوشیروان باز می گردد، اما شاید قدیمی ترین پیشینه مربوط به آنچه که به قلم یک فرستاده سیاسی یا به تعبیر امروزی، دیپلمات ایرانی نوشته شده، مربوط به دوران صفویه باشد. از این دوره، خاطرات خواندنی سفرنامه نویسی بنام اروج بیک بیات باقی مانده است که اصل آن به زبان اسپانیایی نوشته شده و بعدها به زبان انگلیسی نیز ترجمه شد.
در کتاب خاطرات نویسی ایرانیان درباره او آمده است که وی یکی از اعضای هیئتی بود که از سوی شاه عباس اول در سال ۱۵۹۹ میلادی به دربار پادشاهان اروپا گسیل شد. وی در اسپانیا همراه تنی چند از همراهان خود به مذهب کاتولیک گروید و نام مسیحی «دون خوان»Don Juan را بر خود نهاد و تصمیم گرفت در آن کشور اقامت کند، زیرا اگر به ایران بازمی گشت به یقین به علت ارتداد اعدام می شد. در ادامه شما را با معروف ترین سفرنامه نویس های ایرانی و کتاب هایشان آشنا خواهید شد با ما در ادامه همراه باشید.
سفرنامه ناصرخسرو یکی از معروف ترین سفرنامه های ایرانیست. کتابی نوشته ناصرخسرو قبادیانی در قرن پنجم که گزارش های سفر هفت ساله او را ارائه می دهد. سفر ناصرخسرو از مرو آغاز شد و در بلخ پایان گرفت. او از مرو به سرخس، نیشابور، جوین، بسطام، دامغان، سمنان، ری، قوهه و قزوین می‌رود و از راه بیل، قپان، خرزویل و خندان به شمیران می‌رسد. ناصرخسرو همچنین از شهرهای حلب بیروت، صیدا، صور،عکا، حیفا و بیت‌المقدس، مکه و مدینه نیز می‌گذرد. این کتاب یکی از منابع اصلی تاریخی و از جمله نخستین سفرنامه‌ها به زبان فارسی است.
سفرنامه نویسی در ایران | سفرنامه حاجی سیاح محلاتی
حاج سیاح، میرزا محمدعلی محلاتی، نویسنده سفرنامه و خاطرات و از روشنفکران دوره قاجار است. وی به سبب سفر هجده ساله اش به گرد جهان و نیز سفر به سراسر ایران، به حاج سیاح معروف شد. سفرنامه حاجی سیاح محلاتی سفرنامه حاج سیّاح به فرنگ (چاپ علی دهباشی، تهران ۱۳۶۳ شمسی) شرح سفرهای او دراروپا است.
خاطرات حاج سیّاح یا دوره خوف و وحشت مربوط به عصر مشروطیت ایران است. این خاطرات، از بازگشت حاج سیّاح به ایران در ۱۲۹۴ ق آغاز می شود و با رویدادهای ۱۳۲۷ ق و ماجرای فتح تهران پایان می یابد و جمعاً حوادث ۳۴ سال قمری را در برمی‌گیرد. کتاب، آمیزه‌ای است از سفرنامه، خاطرات، گزارش اوضاع سیاسی – اجتماعی و توصیف های تاریخی که از دو بخش اصلی و تا اندازه‌ای متفاوت تشکیل می شود.
دوسفرنامه از نیما یوشیج
نیما یوشیج یادداشت‌ها و نامه‌هایی از خود به‌جا گذاشته که در مدت اقامتش در برخی شهرهای شمال ایران در سال‌های ۱۳۰۷و ۱۳۰۸ نوشته است. یوشیج پس از ترک وزارت مالیه تقریبا بیکار بود و هر جا همسرش ماموریت می‌یافت، همراه او سفر می‌کرد و خاطراتش از این سفرها را در قالب یادداشت می‌نوشت.
نیما در بخشی از این سفرنامه خود آورده است: «بعد از یک ماه سرگردانی حالیه در رشت زندگی می‌کنم. زنم مدیره مدرسه دارالمعلمات است. عالی‌ترین مدرسه این شهر. و شخصا خودم بیکار.» یا در لاهیجان می‌نویسد: «روزی نیست که من به چیزهای تازه برنخورم. طبیعت، اسباب تفریح را کاملا برای من مهیا کرده است.»
سفرنامه حاج ایاز خان شاکری قشقایی سفرنامه‌ای است که حاج ایاز خان قشقایی که به عنوان مشاور و صندوقدار صولت‌الدوله ایلخانی قشقایی، در سفر خود به مکه، مدینه و عتبات عالیات به رشته ی تحریر در آورده است.این سفرنامه ، با توجه به تعداد خیلی کم کتاب ها و متن های قدیمی و کمبود مدارک تاریخی که به صورت مکتوب باشند، اثر مهم و ماندگار در زمینه تاریخ و فرهنگ ایل قشقایی است.
این کتاب، اولین تصحیح متن و قدیمی‌ترین کتاب مستند در تاریخ و فرهنگ ایل قشقایی، به حسای می‌آید.ابتدای سفر از شیراز به سمت بوشهر بوده است. این سفرنامه دارای دو قسمت مجزا از یکدیگر است که قسمت اول شامل سفر حج و قسمت دوم سفر عتبات عالیات است.
از پاریز تا پاریس
سفرنامه ی از پاریز تا پاریس که جزء سفرنامه های ساده با لحنی صمیمی است که توسط سفرنامه نویس معاصر ابراهیم باستانی پاریزی نوشته شده است. این کتاب روایت های تاریخی کمی دارد اما اطلاعات زیادی به مخاطب می دهد.
در یادداشتیازین سفرنامه آمده است «ما شرقی ها در این سر دنیا نشسته ایم و ضمن بحث از برخورد تمدن شرق و غرب و سمینار درباره گرفتاری های اروپایی و مغرب برای خودمان از بیکاری به قول ارمنی ها کار بیکاری درست می‌کنیم و دلسوزی می‌کنیم که تمدن غرب در حال انحطاط است. و ماده و تکنیک روح غرب را از میان برده است و باید به فکر نجات اروپا بود که هیپی‌ها و گیسو شلال ها… اینها بخش‌هایی از کتاب «از پاریز تا پاریس» ابراهیم باستانی پاریزی است.
کتاب سفرنامه احمد شاملو، شاعر ایرانی یک سفرنامه با دست مایه ی طنز است که روایتگر اتفاقات سفر شاملو به آمریکاست. این کتاب «روزنامه سفر میمنت اثر ایالات متفرقه امریغ» نام دارد. شاملو که به دعوت «مرکز پژوهش و تحلیل مسائل ایران (سیرا) به آمریکا سفر کرده بود در یکی از سخنرانی‌هایش در جمع ایرانیان اظهار کرده بود:«این روزها سرگرم نوشتن سفرنامه ای هستم در مایه های طنز. البته این یک سفرنامه شخصی نیست، بلکه از زبان یک پادشاه فرضی از «طایفه منحوس» قاجاریه روایت می شود تا برخورد دو گونه فرهنگ یا برداشت اجتماعی برجسته تر جلوه کند».
مراد شاملو از «دو گونه فرهنگ یا برداشت اجتماعی» رویارویی فرهنگ فارسی زبانان مهاجر با فرهنگ کشور میزبان بود که در آن زمان از سویه های طنزآمیز بی‌بهره نمانده بود. احمد شاملو در «کتاب میمنت» این سویه های طنزآمیز را برجسته می کند و جلوی چشم خواننده می‌گذارد. شاملو برای نگارش این سفرنامه، نگاهی به «روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه» از سفرنامه‌های دوران قاجار و همچنین کتاب «خاطرات امیراسدالله علم» نیز داشته است.
سفرنامه صفیر سیمرغ
صفیر سیمرغ نام سفرنامه ی نگارش شده بدست محمد اسلامی ندوشن است که روایتگر سفر نویسنده به کشور و شهر های افغانستان ،دانمارک ،ترکیه ، پاریس ، نیشابور ، اصفهان ، لندن ، ایتالیا و بلغارستان که بسیار تیز بینانه و زیبا مکان ها را توصیف کرده است و خواننده را با خود به سفری تاریخی در عین حال در دنیای معاصر می برد. صفیر سیمرغ یکی از بهترین سفرنامه هایی است که منتشر شده است.
نویسنده با قلمی شیوا و خاطره انگیز خواننده را با روح مکانی که توصیف می کند درگیر خواهد کرد. تحلیل جامعه شناختی که از دیده ها و اوضاع کشورها دارند بسیار جالب است و هم چنین نوع نگارش سفر نامه که گاهی بسیار کلی و در مواردی بسیار نکته سنجانه و جزیی بیان شده است. با اینکه از تاریخ آن سفر ها زمانی طولانی گذشته و شهر و کشورها دچار تغییر شده اند، ولی این کتاب هیچ وقت قدیمی نمی شود.
سفرنامه نویسی در ایران | خسی در میقات
خسی در میقات جلال آل‌احمد هم یکی از انواع سفرنامه هایی است که نوشتن آن باعث رشد این سبک از داستان نویسی شده است. این اثر، یکی از معروف ترین آثار ادبی معاصر حج است که جلال آل احمد در سال ۱۳۴۳ و در سن ۴۱ سالگی طی سفر حج نوشته است. شاید اولین ویژگی این کتاب ، موقعیت ویژه ای است که نویسنده در آن پا به چنین سفری گذاشته و به موجب آن ، این سفر می تواند فصل تازه‌ای از حیات نویسنده محسوب شود.
این سفر برای آل احمد یک سفر معمولی نیست. آل احمدی که به این سفر می رود، همان است که روزی پیوستن به حزب توده را تجربه کرده ، آل احمدی که گریز از خانواده مذهبی خود و بی نمازی را و انتشار کتاب در اعتراض به سنت های دینی را تجربه کرده است.
این کتاب مجموعه‌ای از سفرنامه‌های منصور ضابطیان است. ضابطیان کتاب را با مقدمه اینکه «چطور در حالی که فکرش رو هم نمی‌کرده به این زودی‌ها بتونه به سفر دور دنیا بره»، شروع می‌کند. مارک و پلو مجموعه ای از سفرنامه ها و عکس هاست که منصور ضابطیان آن را خلق کرده است. کتابی که به کشورها و شهرهای مختلف می رود و امکان ندارد خواننده بعد از خواندن آن به فکر سفر خارج از کشور نیفتد.
همه چیز برای منصور ضابطیان در ظهر یک روز تابستان در سال ۱۳۷۷ شروع می شود که دوستش فرشید به او پیشنهاد سفر به ترکیه را می دهد. از آن زمان به بعد به گفته خود نویسنده جهانگردی و ایرانگردی به یکی از برنامه های همیشگی زندگی اش تبدیل شده است.
نوشته های کتاب مارک و پلو در مورد هر کشور و شهر بسیار ساده و با لحن صمیمانه نوشته شده است. از این رو میشه گفت که کتاب متن بسیار خوبی دارد. اما عکس های کتاب اصلا نظر شما را جلب نمی کنند. هیچکدام از عکس ها توضیحی ندارند و خواننده خودش باید حدس بزند که آیا این عکس ها ربطی به نوشته ها دارد یا نه. به طور کلی در تمام کتاب شاید بتوانید یک یا دو عکس نسبتا خوب پیدا کنید که ارزش آن را داشته باشد با دقت به آن نگاه کنید.
سفرنامه نویسی در ایران | سفرنامه ﺯﯾﻦ ﺩﺍﯾﺮﻩ ﻣﯿﻨﺎ
ﺳﻔﺮﻧﺎمه «ﺯﯾﻦ ﺩﺍﯾﺮﻩ ﻣﯿﻨﺎ» اثر پژوهشگر و نویسنده ی ایرانی، استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد است که ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻭ ﺟﻬﺎﻥ ﺍﺯ ﭘﮑﻦ ﻭ ﮐﻠﮑﺘﻪ ﻭ ﺑﺎﻧﮑﻮﮎ ﺗﺎ ﻭﻧﯿﺰ ﻭ ﻟﻨﺪﻥ ﻭ ﺗﻮﺭﻧﺘﻮ؛ ﺍﺯ ﻃﺒﺲ ﻭ ﺑﻮﺷﻬﺮ ﻭ ﯾﺎﺳﻮﺝ ﺗﺎ ﺍﻫﻮﺍﺯ ﻭ ﺳﻮﺳﻨﮕﺮﺩ سفر کرده است.
محمد جعفر یاحقی در کتاب زین دایره مینا به گشت و گذارهای علمی و فرهنگی در شهرهای مختلف پرداخته و نظرات زیادی را درباره «دایره مینایی رنگ» یا همان آسمان یا به تعبیری حال و هوای سرزمین‌هایی که دیده، جمع‌آوری کرده است. این کتاب توسط “انتشارات سخن” به چاپ رسیده است.
نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد
آخرین سفرنامه ای که در این لیست از معروف ترین سفرنامه نویسان ایران معرفی می کنیم ، سفرنامه ای جذاب با قلمی روان و دوست داشتنی است. کتاب «نامه‌های سیمین دانشور و جلال آل احمد» اثر «مسعود جعفری جزی» را «نشر نیلوفر» منتشر کرده است. این اثر شامل نامه‌هایی است که «سیمین دانشور» آن ها را در طی سفرش به آمریکا برای «جلال آل احمد» نوشته است.
نامه‌های این نویسنده تنها به این جلد منتهی نمی‌شود و دو جلد دیگر از این نامه ها وجود دارد که شامل نامه ها در سفرهای کوتاه آن ها است. این نامه ها همچون دیگر آثار این دو نویسنده از ارزش ادبی والایی برخوردارند و روحیات و احوالات شخصی آن ها را نشان می دهند. این نامه ها در طول سفر نگاشته شده اند و از این جهت همانند یک سفرنامه هستند. خواننده ی اثر با «سیمین دانشور» سفر می کند و طعم دل تنگی و گاهی شکوه های او را می چشد.