بازدید از جاذبه‌های تاریخی که برای ایرانیان به‌جامانده، بخش مهمی از سفر است که از آن اطلاعات مفیدی می‌توانیم به دست آوریم.
همچنین خاطره‌ای به‌یادماندنی برای ما ثبت می‌شود. تماشای این آثار بی‌بدیل ما را بافرهنگ پیشینیان خود آشنا می‌کند. یکی از بهترین شهرها برای بازدید از جاذبه‌های تاریخی که می‌توان سفر کرد، بدون شک شهر کاشان واقع در استان اصفهان است. این شهر بسیار زیبا و قدیمی از آثاری که هر یک منحصربه‌فرد از نظر بینندگان و تاریخ‌شناسان، پر است. حمام تاریخی سلطان امیراحمد مهم‌ترین و زیباترین جاذبه‌های گردشگری و تاریخی شهر کاشان است که بازدیدکنندگان را مبهوت و شگفت‌زده ی خود می‌کند.
برای خرید بلیط هواپیما، خرید بلیط قطار و رزرو هتل به الی گشت مراجعه کنید
یکی از زیباترین حمام‌های تاریخی ایران که از پیشینیان باقی‌مانده است و امروزه بسیار موردتوجه مسافران قرار گرفته است. در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و باعث افتخار ایرانیان است. مسیر آن در نزدیکی بسیاری از جاذبه‌های تاریخی کاشان قرار دارد و به‌راحتی می‌توان از آن بازدید کرد و اوقات خوشی را به یادگار گذاشت.
حمام تاریخی سلطان امیراحمد نام خود را از امامزاده‌ای که در مجاور خود واقع شده است، نوه امام جواد (ع)، برداشته است. شواهد و آثار تاریخی به‌دست‌آمده بسیار زیادی از این حمام پس از زلزله بسیار ویرانگری که در سال ۱۱۵۰ شمسی رخ‌داده است، گواه این موضوع را می‌دهد که پیشینه این حمام زیبا به دوران سلجوقیان بازمی‌گردد، اما سربینه‌ای که در حمام وجود دارد، متعلق به دوره قاجار است و در آن زمان تکمیل شده است. البته برخی باور دارند حمامی که امروزه در کاشان شاهد هستیم و محل بازدید مسافران این شهر شده است، در زمان قاجار و در سال ۱۲۹۲ هجری قمری (حدود ۱۲۵۴ شمسی) روی خرابه‌هایی از حمام قدیمی ساخته شده است و حمام کوچکی هم ساخته شده است و به این مجموعه اضافه شده است.
دانستن این موضوع جالب است که بدانید درگذشته در ایران هر شهر پنج عنصر اصلی را که شامل مسجد، بازار، خانه، حمام و آب‌انبار بود دارا بود، به همین دلیل است که حمام سلطان امیراحمد را می‌توان یکی از عناصر مهم شهری حساب کرد. باتوجه‌به اسناد و شواهدی که از دوران مختلف تاریخی باقی‌مانده است. در تمام دوره‌های اسلامی، حمام‌های عمومی بسیاری در شهرها ساخته شده، به‌طوری که از نظر تعداد و اهمیت با مساجد ساخته شده در شهر مورد مقیاس قرار گرفته است.
حمام‌های تاریخی کاشان که در دوره صفوی ساخته شده، بناهایی هستند که موردتوجه و ستایش جهانگردان داخلی و خارجی قرار گرفته است و طرف‌داران بسیاری دارد. شخصی به نام شاردن که جهانگرد معروف فرانسوی است درباره این بناها این‌طور نوشته است:
گرمابه‌های کاشان فوق‌العاده عالی، خوب و تمیزند که باعث افتخار تاریخ ایرانیان بین کشورهای دیگر است. حمام تاریخی و زیبای سلطان امیراحمد در تاریخ ۱۱ اسفند در سال ۱۳۵۵ با شماره ثبت ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا از زمانی که ساخته شده است تا اکنون چندین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است و ۱۷ لایه مرمتی دارد، از قدمت طولانی آن حکایت دارند.
حمام سلطان امیراحمد در سال ۱۳۷۵ شمسی با کمک‌های هیئت‌امنای مرمت و بازسازی بناهای تاریخی کاشان و توسط مهندس محلوجی، وزیر وقت صنایع و معادن، بنا توسط شهرداری کاشان خریداری شده است و پروژه بازسازی و مرمت آن به سرپرستی شخصی به نام جناب آقای مهندس مهدی هوشمندی نژاد و با همکاری استاد سید علی‌اکبر حلی و مرحوم دکتر افسری آغاز شد تا این بنای منحصربه‌فرد و ارزشمند از تاریخ صفوی در ایران تخریب نشود.
حمام سلطان امیراحمد برای مدتی به سفره‌خانه و قهوه‌خانه سنتی به‌منظور جذب گردشگر بیشتر برای این مکان تبدیل شده بود؛ اما امروزه به‌عنوان موزه تحت پوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان فعالیت می‌کند.
ساخت حمام یکی از پیچیده‌ترین بناها در معماری به شمار می‌آید، چون اصول ساختی که در آن باید رعایت شده بسیار دشوار است. حمام‌های سنتی که درگذشته ساخته شد، به‌منظور حفظ گرمای درونی داخل حمام پایین‌تر از سطح زمین و درون خاک ساخته می‌شدند تا در مصرف انرژی صرفه‌جویی شود.
حمام سلطان امیراحمد به شکل یک سالن بزرگ هشت‌ضلعی ساخته شده است که حوضی هشت‌ضلعی هم در وسط محیط سالن آن قرار گرفته است. فضای میانی در سالن هم هشت ستون احاطه کرده است که فضاهایی برای نشستن مشخص شده است را از فضای میانی جدا می‌کنند. وسعت حمام سلطان امیراحمد ۱,۱۰۲ مترمربع است و تزیینات بسیار چشم‌نواز و خیره‌کننده‌ای دارد و آهک‌بری و گچ‌بری‌های استفاده شده در آن، چشم‌های هر بازدیدکننده و بیننده‌ای را از این همه زیبایی به خود خیره نگه می‌دارد.
آهک‌بری به هنر حکاکی نقش‌های برجسته بر سطحی که از آهک پوشیده باشد گفته می‌شود؛ هنری است که یکی از تزیینات زیبا و به نامی که در بناهای ایرانی استفاده می‌شده است به شمار می‌آید. کاشی‌هایی به رنگ آبی فیروزه‌ای و طلایی، گچ‌بری‌هایی که هفت‌لایه‌ای هستند و معماری خاص و جذاب ایرانی، حمام سلطان امیراحمد را تبدیل به یکی از برجسته‌ترین حمام‌های ایران در سطح جهان کرده‌اند. استفاده از سقف‌های طاقی در این حمام، موزاییک‌های زیبا و چشم‌نواز و نقاشی‌هایی که در دیوار این بنا کشیده شده است.
در حمام سلطان امیراحمد به‌منظور تأمین آب از دو حلقه چاه استفاده شده و برای انتقال آب بین بخش‌های مختلف حمام از تنبوشه یا لوله‌هایی از جنس سفال استفاده شده است.
شیشه‌های رنگی بنام گل جام هم که در سوراخ سقف یا دیوار حمام استفاده شده از دیگر شاخصه‌های قابل‌توجه و تحسین در معماری به‌کاررفته شده در این بنا هستند. حمام سلطان امیراحمد پله‌های زیادی ندارد، اما باز هم امکان این که سالمندان و افرادی که توان‌یابان هستند در بازدید از این بنا دچار مشکل نشود و از دیدن این زیبایی تاریخی محروم نمانند.
مطالب مرتبط
به‌طورکلی حمام سلطان امیراحمد در کاشان دوقسمتی است که شامل دو حمام کوچک و بزرگ می‌شود که درگذشته، مردم اهل کاشان از آن استفاده می‌کردند. در ادامه قصد داریم که بخش‌های مختلف حمام را به شما معرفی کنیم.
در حمام‌های سبک معماری قدیمی برای واردشدن به فضای رخت‌کن (اولین فضای بزرگ در حمام‌ها) باید از چند فضا عبور کنید.
محیطی است از قسمت ورودی حمام که قبل از سر در و در جلوی حمام قرار دارد.
سردر یکی از بخش‌های مهم در معماری ایران قدیم است و مشخصه بنا به شمار می‌آید. سر در حمام تاریخی سلطان امیراحمد با نقش‌های بسیار زیبایی تزیین شده است و چشم‌نوازی که در میان این همه نقش زیبا می‌توان به نقوش گل‌وبته و کبوتر و همچنین مجسمه‌ها و تصاویری از زنان و مردان و تصویر شکارگاه‌های اطراف شهر اشاره کرد. نکته تأسف‌برانگیز اینجاست که برخی از این نقوش به‌شدت تخریب شده‌اند. بخش سر در با پشت‌بندهای کاشی‌کاری شده، طاق یزدی‌بندی و طاق‌نماهای مقرنس‌کاری تزیین شده است و گچ‌بری‌های استفاده شده در بالای درگاه و دیگر قسمت‌های سردر ظرافت و زیبایی خاصی را برای چشمان هر بیننده به ارمغان می‌آورند.
این بخش از حمام در ورودی بنا قرار گرفته است و بلافاصله بعد از سر در و در قرار گرفته است. هشتی، فضایی است که از آن برای ارتباط بیرون و درون حمام استفاده می‌شده است. این محیط با استفاده از راهرو به داخل بنا وصل می‌شود. در سقف هشتی حمام سلطان امیراحمد کاشان، رسمی‌بندی ساده و خوش‌تناسبی به چشم می‌خورد. رسمی‌بندی نوعی گوشه‌سازی کامل شده است که در آن با به‌کارگرفتن از قالب واحد، طاق‌هایی را در فاصله‌های چهارطاق اصلی قرار می‌دهند و با این کار انجام‌گرفته شکل ظاهری مربع به هشت‌ضلعی تبدیل می‌شود. پس از عبور از هشتی دالانی پرپیچ‌وخم به چشم می‌خورد که به فضای سر بینه می‌رسد. دلیل وجود راهروهای پیچ‌درپیچ در فاصله فضای هشتی و سر بینه این است که تغییر ناگهانی دمای هوا در حمام باعث اذیت مراجعه‌کنندگان به بنا نشود و همرفتی، بین هوای گرم حمام و هوای سرد بیرون انجام نشود.
سربینه که به آن بینه هم گفته می‌شود اولین فضای مهم در حمام‌های تاریخی است. سربینه نوعی رخت‌کن و جای آماده‌شدن برای استحمام‌کردن و یا خارج‌شدن از حمام به شمار می‌آید. این بخش در بین ورودی حمام و گرم‌خانه قرار گرفته است. درگذشته هوای محیط سربینه را نیم‌گرم نگه می‌داشتند تا مراجعه‌کنندگان به‌یک‌باره با هوای گرم مواجه نشوند، علاوه‌برآن در زمان خروج از گرم‌خانه هم هوای سرد به طور ناگهانی به آن‌ها نخورد و برای سلامت افراد مشکلی اتفاق نیفتد. بیشترین تزییناتی که در حمام‌ها استفاده شده است در محیط سر بینه دیده می‌شود و حمام سلطان امیراحمد هم شامل همین قضیه است.
در محیط سربینه نورپردازی منظمی وجود دارد که ای شاخصه‌ای است که جلوه تزیینات را دوچندان می‌کند و فضایی خیره‌کننده برای مراجعه‌کنندگان می‌آفریند. سر بینه حمام تاریخی و زیبای سلطان امیراحمد ظاهری هشت‌ضلعی دارد و دارای گچ‌بری‌های زیبا و سقف رسمی‌بندی است که از دیدنی‌های جذاب این حمام است. جاکفشی‌های سنگی این بخش هم در کنار ستون‌ها و دیوارهای تزیین شده با کاشی معرق بسیار زیبا هستند. کف سر بینه و سکوهای اطراف آن از سنگ استفاده شده است.
در سر بینه حمام سلطان امیراحمد از کاشی‌کاری استفاده شده است و در ترکیب با کاشی‌کاری گنبد میانی در این بخش، فضایی زیبا و خیره‌کننده را خلق می‌کند. کاشی‌کاری این بخش از نوع زیر زنگی است که در آن از کاشی‌هایی از جنس خشت استفاده می‌شود، کاشی‌هایی است که روی نقش آن‌ها از لعاب شیشه‌ای استفاده شده است و پخت آن‌ها در کوره انجام شده است.
در سقف محیط سر بینه حمام تاریخ ۱۲۹۲ هجری قمری، بازسازی مکان پس از زمین‌لرزه بسیار ویرانگر در دوره زندیه را نمایان می‌کند. گفته شده است این سقف در این زلزله ویرانگر از بین رفته است و هم‌زمان با ساخته‌شدن خانه بروجردی‌ها در مجاورت آن، ساخت سقف آجری و کاشی‌کاری آن انجام شده است. در میان شمسه رسمی‌بندی سقف و دقیقاً بر بالای حوض، نورگیر بزرگی قرار دارد که نقش‌های کاشی در حاشیه آن به کار رفته‌اند.
پس از اینکه از سربینه عبور کردید به سمت فضایی بنام «میان در» می‌روید که با دو چرخش ۹۰ درجه شما را به سمت گرم‌خانه هدایت می‌کند. «میان در» از طراحی پرپیچ‌وخمی استفاده کرده است تا به‌عنوان مانعی برای تبادل مستقیم حرارت و رطوبت قرار بگیرد و از انتقال هوای بیرون حمام به بینه و هوای بینه به گرم‌خانه و بالعکس آن جلوگیری نشود. ورودی سربینه و خروجی آن به‌طرف گرم‌خانه، در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند تا از محور فضا حفاظت کافی شود. فضاهای خدماتی دیگری که در حمام وجود دارد از جمله دستشویی و فضاهای نظافت هم در محیط «میان در» قرار داشتند.
محیط گرم‌خانه دومین فضای اصلی در حمام تاریخی سلطان امیراحمد کاشان است که درگذشته برای شست‌وشو و تمیزکردن بدن از آن استفاده می‌کردند. فضای محیط گرم‌خانه از سر بینه ساده‌تر ساخته شده است و گوشه‌هایی به‌منظور نشستن و شست‌وشوی افراد در این محیط به چشم می‌خورند.
محیط ازاره و دیوار گرم‌خانه یک متر با کاشی‌کاری معرق تزیین شده است و فاصله بین از آنجا تا سقف، آهک‌بری با استفاده از ملات ساروج دارد. ساروج، ملاتی است که در برابر آب مقاوم است که از آهک و خاکستر، خاک رس و بسیاری دیگر درست می‌شود. به‌وسیله چهارستون، فضای گرم‌خانه به سه بخش میانی (راه تردد و رسیدن به خزینه) و دو قسمت کوچک‌تر در پیرامون محیط (مخصوص نشستن و استحمام) تقسیم می‌کنند، بخش‌هایی که هر یک از آن‌ها حوضی در میان خود دارا هستند.
محیط خزینه آب گرم، حوض آب سرد و فضاهایی خصوصی‌تر برای استحمام به شمار می‌آید که در کنار گرم‌خانه قرار گرفته شده‌اند. درگاه محیط خزینه حمام تاریخی سلطان امیراحمد دقیقاً در وسط ضلع مقابل ورودی قرار گرفته است.
درگذشته در حمام‌هایی که معماری آن‌ها کامل بود، سه خزینه برای آب گرم، آب سرد و آب ولرم به‌صورت جداگانه وجود داشت.
خزینه اتاقی کوچک است که برای شست‌وشو از آن استفاده می‌شود و روی «گلخن» قرار گرفته است و تا نیمه آن را پرازآب می‌کنند. درگذشته در حمام‌هایی که دارای معماری کامل بودند، سه خزینه یا به‌اصطلاح عامیانه‌تر خزانه وجود داشت که یکی دارای آب گرم بود، یکی برای آب سرد و در وسط این دو، خزینه آب ولرم ساخته می‌شد. درگذشته کسی اجازه ورود به هر دو خزانه آب سرد و آب گرم را نداشت که بتواند در آن‌ها پا بگذارد.
گرم‌خانه خصوصی در حمام وجود داشت که در دو گوشه خزانه را به اعیان و اشراف اختصاص می‌دادند. این فضاها به‌جای خزانه، حوضچه کوچکی که نام آن دستک بود، داشتند که افراد آب را از درون آن برمی‌داشتند و روی خود می‌ریختند. طاق‌ها و تویزه‌های گرم‌خانه با آهک‌بری تزیین شده بودند؛ تزییناتی که در کمال تأسف در طول زمان آسیب زیادی دیده‌اند و تخریب شده‌اند. تویزه بخشی گچی از بنا روی زمین است که طاق روی آن قرار می‌گیرد و عاملی بود که بارهای فشاری به دیواره‌های جانبی و پایینی را انتقال می‌داد.
بخشی از فضاهای حمام بودند که برای پشتیبانی در فضای حمام ساخته می‌شدند که در بین آن‌ها می‌توان به فضاهایی به‌منظور تأمین آب و حرارت مثل تون و انبار هیزم اشاره کرد. تون، گلخن، تیون یا پاتیون به مجموعه راهرو، اتاقک و ظرفی از جنس مس گفته می‌شود که در کف و زیر خزینه قرار دارند.
در کف و مرکز محیط خزینه ظرفی مسی به شکل گودالی کوچک قرار می‌دادند. در زیر این ظرف اتاقکی وجود دارد که با استفاده از راهرویی این محیط به بیرون از حمام راه پیدا می‌کند. فردی به نام «تون‌تاب» وظیفه این را داشته است تا در فواصل زمانی منظم، هیزم و سایر مواد سوختی را در تون روشن کند تا آب داخل خزینه گرم باقی بماند. دود حاصل از سوختن هیزم در تون مستقیماً به دودکش راه پیدا نمی‌کرد و ابتدا باید از گربه‌روهای کف حمام می‌گذشت.
گربه‌روها به سوراخ‌های هواکش زیر کف گرم‌خانه گفته می‌شوند که دارای دالان‌های مختلفی هستند و دود و آتش با استفاده از آن‌ها و سپس از دودکش از حمام خارج می‌شد. گربه‌روها نقش تابشگرهای امروزی را در فضای حمام ایفا می‌کردند و همان کارایی را داشتند و با عبور دود از گربه‌روها کف حمام گرم می‌شد. در سر بینه تعداد کمتری از این گربه‌روها وجود دارد تا هوا را نیمه گرم نگه دارد.
حمام کوچک، حمامی است که ورودی ساده دارد و پس از عبور از دالان این محیط به سربینه می‌رسید. فضای سربینه حمام کوچک، به شکل هشت و نیم هشت است و سکوهایی در اطراف آن وجود دارند. طاقی رسمی‌بندی بر بلندای سربینه و تزییناتی که سقف و ازاره این فضا وجود دارند باعث می‌شوند به سربینه حمام بزرگ شباهت زیادی داشته باشند.
بام حمام سلطان امیراحمد شاهکار زیبای این بنا به شمار می‌آید و یکی از زیباترین و خیره‌کننده‌ترین بام‌های گنبدی‌شکل در ایران است؛ پس وقتی برای بازدید به حمام سلطان امیراحمد در کاشان رفتید از این بنا غافل نشوید، به بام این بنای تاریخی بسیار زیبا بروید و عکس‌های یادگاری بگیرید. روی پشت‌بام این حمام تعدادی گنبد قرار گرفته‌اند که روی هر یک از آن‌ها شیشه‌هایی از عدسی‌های محدب قرار گرفته است. دلیل نصب این عدسی‌ها، این بوده است که نور کافی به قسمت‌های مختلف حمام برسد و مانعی برای دید به داخل حمام باشد. دانستن این باور از قدیمی‌ها جالب است که بدانید باور داشتند چشم شیطان به داخل حمام نگاه می‌کند.
نور داخلی فضاهای حمام به‌واسطه محیط‌های جام‌خانه یا گل جام و به طور مستقیم از سقف حمام تأمین می‌شد و امروزه استفاده از نورهای مصنوعی هم به روشن‌شدن فضای داخل حمام کمک می‌کنند. این شیشه‌ها در سراسر فضای بام حمام تاریخی دیده می‌شوند و در تمام طول سال استفاده از بنا روشنایی حمام را تأمین می‌کردند.
تعداد شیشه‌ها در جام‌ها بر اساس اندازه محوطه حمام سلطان امیراحمد در نظر گرفته شده است. علاوه‌برآن قطر جام‌ها و تعداد به‌کارگیری آن‌ها هم باتوجه‌به گرما و سرمای فضای زیر آن‌ها تعیین شده است. در برخی از فصل‌های سال، دما و رطوبت هوای سر بینه با برداشتن گل جام‌های این نورگیر، تنظیم می‌شد. درگذشته از بام حمام‌ها برای محل خشک‌کردن لباس افراد، لنگ و قطیفه (حوله‌ای بزرگ برای خشک‌کردن نیمه بالای بدن) استفاده می‌شد به همین منظور، راه‌پله‌ای برای دسترسی به بام حمام وجود داشت.
حمام سلطان امیراحمد در بافت تاریخی شهر کاشان در خیابان علوی و کوچه مسجد سلطان امیراحمد قرار گرفته است. این جاذبه گردشگری مشهور و معروف از شهر کاشان در نزدیکی بناهای تاریخی بسیاری مانند خانه بروجردی‌ها، خانه عباسیان و خانه طباطبایی قرار گرفته است و به همین دلیل می‌توانید بعد یا قبل از بازدید از این حمام، پای پیاده به سراغ جاهای دیدنی دیگری از کاشان بروید.
فاصله محل قرارگرفتن حمام سلطان امیراحمد تا تهران، ۲۵۰ کیلومتر (دو ساعت و ۴۰ دقیقه) و تا مرکز شهر کاشان، ۴٫۶ کیلومتر (هشت دقیقه) تخمین زده شده است. این حمام تاریخی با اصفهان حدود ۲۰۰ کیلومتر (دو ساعت و ۱۰ دقیقه) فاصله دارد. فاصله حمام سلطان امیراحمد تا باغ فین کاشان هم ۱۱ کیلومتر (۱۶ دقیقه) حساب شده است.
برای دسترسی به شهر کاشان از تهران دو مسیر پیشروی شما قرار دارد که هر دوی آن‌ها از شهر قم به بعد مشترک هستند. در مسیر اول که سریع‌تر هم هست شما از طریق آزادراه تهران قم به سمت کاشان رهسپار می‌شوید. مسیر دوم که کمی طولانی‌تر است (۲۷۰ کیلومتر)، شما را از طریق اتوبان تهران ورامین و آزادراه قم گرمسار شما را به کاشان می‌رساند؛ مسیری که حدود سه ساعت و ۲۰ دقیقه تخمین زده شده است.
برای دسترسی به حمام تاریخی سلطان امیراحمد در بزرگراه امیرکبیر (قم کاشان)، پس از عبور از عوارضی شهر کاشان قم در سمت راست جاده از خروجی سمت راست خارج شوید و وارد چارباغ امام رضا شوید. مسیر خود را در این چارباغ ادامه دهید و وقتی به دو میدان اول رسیدید مسیر خود را مستقیم ادامه دهید تا به میدان سوم (میدان امام حسن) برسید. از خروجی اول میدان خارج شوید و وارد چارباغ شهیدان ستوده شوید. به مسیر خود در این چارباغ ادامه دهید و دو میدان اول را مستقیم بروید تا به میدان سوم (میدان قاضی اسدالله) برسید.
باید میدان را به سمت چپ بپیچید و وارد خیابان فاضل نراقی شوید. این خیابان را ادامه دهید تا در سمت راست خود با کوچه علوی مواجه شوید. در این کوچه حدود ۴۰۰ متر (دو دقیقه) به مسیر خود ادامه دهید تا به کوچه سلطان امیراحمد در سمت راست خود برسید. حمام در این کوچه قرار گرفته است.