چرا اتفاقی برای جعبه سیاه هواپیما نمی افتد؟ این جعبه کجاست؟

وقتی یک سانحه هوایی پیش می آید و هواپیمایی سقوط می کند نام جعبه سیاه هواپیما بر سر زبان ها می افتد. همگی تا حدودی می دانیم که این جعبه سیاه حاوی اطلاعاتی است که نشان می دهد حادثه چگونه اتفاق افتاده است. جعبه سیاه هواپیما آنقدر مستحکم و بادوام است که در طول حادثه و آتش سوزی نیز اتفاقی برایش نمی افتد. گاهی هفته ها و ماه ها طول می کشد تا جعبه سیاه هواپیما پیدا شود. جعبه سیاه که رنگش سیاه هم نیست تحت هر شرایطی می تواند دوام بیاورد و چه در کوه باشد یا قعر دریا، می تواند اطلاعات پرواز را حفظ کند. اما جعبه سیاه هواپیما چیست؟ کجای هواپیما قرار دارد و چرا اتفاقی برایش نمی افتد؟ این جعبه از چه جنسی ساخته می شود و چرا تا این حد مستحکم است؟ با الی گشت همراه باشید تا پاسخ این سوال ها را با هم پیدا کنیم.

مطالب مرتبط:
اسرار جعبه سیاه هواپیماها!
امن ترین صندلی هواپیما کدام است؟

موضوع جالبی که درمورد هواپیما وجود دارد این است که هر هواپیما معمولا دو جعبه سیاه دارد: یکی برای ثبت اطلاعات پرواز است (Flight Data Recorders) که اطلاعات مربوط به پرواز مثل نحوه کنترل پرواز و عملکرد موتور هواپیما را ذخیره می کند و به اختصار FDR نامیده می شود. جعبه سیاه دیگر (Cockpit Voice Recorders) وظیفه ذخیره و ضبط صداها و گفتگوهای اتاقک خلبان را برعهده دارد و CVR  نام دارد. این گفتگوهای ثبت شده می تواند شامل صحبت های بین کارکنان هواپیما و همینطور تماس بین خلبان و برج مراقبت باشد، همچنین علاوه بر صداهای اتاقک خلبان، جعبه سیاه CVR صدای موتور، صدای اخطار و آژیرهای هواپیما، صدای انفجار و سانحه را نیز ثبت می کند. هر دو این دستگاه ها به طور کلی جعبه سیاه نامیده می شوند. با استفاده از این داده ها و تحلیل اطلاعات قبل سانحه می توان نحوه وقوع حادثه و مسبب یا مسببان این اتفاق را شناسایی کرد.

نکته جالب دیگر این است که جعبه سیاه اصلا سیاه نیست. این جعبه را معمولا به رنگ نارنجی درخشان رنگ آمیزی می کنند تا لابلای لاشه هواپیما به راحتی تشخیص داده شود.

برای این پرسش پاسخ های مختلفی وجود دارد. برخی می گویند دلیل نامگذاری این جعبه این است که در ابتدا رنگ جعبه ها سیاه بوده است. با گذشت سال ها و نارنجی شدن این جعبه، همچنان آن را جعبه سیاه می نامند.

دلیل دیگر این است که در بسیاری از شاخه های علمی و مهندسی به دستگاه و سیستمی که اطلاعاتش مشخص نباشد جعبه سیاه می گویند. به این جعبه، جعبه سیاه می گویند چون تا قبل از بررسی کسی نمی داند داخلش چه اطلاعات و داده هایی وجود دارد! جعبه سیاه یا جعبه غیرشفاف در مقابل اصطلاح جعبه سفید یا جعبه شفاف قرار دارد که اطلاعات و عملکرد داخلی اش برای کابر کاملا مشخص و قابل ردیابی است.

گفتیم که جعبه سیاه هواپیما طوری ساخته می شود که حداکثر مقاومت و استحکام را در برابر آسیب داشته باشد. با این حال باز هم احتیاط های لازم لحاظ می شود و این جعبه را در جایی مطمئن قرار می دهند. برای محافظت بیشتر از جعبه سیاه آن را معمولا در قسمت دم هواپیما و بخش انتهایی قرار می دهند. قبلا در مطلب «امن ترین صندلی هواپیما» توضیح دادیم که در صورت بروز سانحه هوایی قسمت عقب هواپیما آسیب کمتری می بیند و در صورت بروز آتش سوزی بخش عقب هواپیما آخر از همه دچار حریق می شود.

همان طور که گفتیم اطلاعات ثبت شده در جعبه سیاه از اهمیتی حیاتی برخوردار است. به همین دلیل برای محافظت اطلاعات موجود در حافظه، جعبه سیاه را با لایه نازکی از آلومینیوم و ۱ اینچ (حدود ۳ سانتیمتر) لایه عایق محافظ در برابر حرارت می پوشانند؛ بعد روکشی از جنس فولاد ضدزنگ یا تیتانیوم که در برابر خوردگی و پوسیدگی مقاوم است دور آن می کشند. به این ترتیب جعبه ای بسیار مقاوم ساخته می شود که در برابر هرگونه حادثه و انفجار مقاوم بوده و آسیبی به آن نمی رسد.

جعبه سیاه باید در برابر نیروی گرانش ۳۴۰۰، که معادل سرعتی حدود ۳۱۰ مایل در ساعت (mph) است مقاوم باشد و هیچ گونه آسیبی به آن نرسد. یعنی اگر در طول حادثه با شتابی بسیار زیاد به بیرون پرتاب شود نیز اتفاقی برای آن نمی افتد.

جعبه سیاه هواپیما همچنین تا یک ساعت می تواند در برابر گرمای ۲۰۰۰  فارنهایت (۱۰۹۳ درجه سلسیوس) دوام بیاورد. در عمق بیست هزار فوتی نیز این جعبه قادر است به کارکرد خود ادامه دهد و تا مدت ۳۰ روز هر ثانیه سیگنالی را منتشر کند. این سیگنال توسط گوش انسان شنیده نمی شود، اما به راحتی توسط رادار و سونار زیردریایی شناسایی می شود. این بخش از جعبه سیاه با باطری کار می کند و عمر مفید باطری آن تا ۶ سال است!

خیر، جعبه سیاه اصولا به گونه ای ساخته می شود که در برابر صدمات شدید ناشی از سانحه مقاوم باشد. این که جعبه سیاه هواپیما در جریان یک سانحه آسیب ببیند بسیار نادر است و تقریبا می توان آن را منتفی دانست. همان طور که گفتیم هر هواپیما دو جعبه سیاه دارد، بنابراین در صورت آسیب دیدن یکی از آنها، می توان از اطلاعات جعبه دیگر استفاده کرد. تقریبا بعید و غیرممکن است که در جریان یک سانحه هوایی هر دو جعبه سیاه هواپیما به طوری آسیب ببینند که قابل استفاده نباشند.

جعبه سیاه مربوط به ثبت اطلاعات پرواز لازم است حداقل ۲۵ ساعت داده مربوط به ارتفاع، سرعت و وضعیت پرواز را در خود ذخیره کند. در مورد جعبه سیاه مربوط به داده های صوتی این ظرفیت تا ۲ ساعت است. البته برای شناسایی و بررسی سانحه هوایی مکالمات و داده های صوتی مربوط به ۳۰ دقیقه معمولا کفایت می کند. اما در برخی موارد مشخص شده که این میزان داده کافی نیست، به همین دلیل جعبه سیاه CVR که وظیفه ثبت داده های صوتی را بر عهده دارد تا ۲ ساعت قادر به ضبط گفتگوهای کابین خلبان و سایر اطلاعات صوتی است.

منبع: npr.org