تکیه معاون الملک در محله لب آب‌شوران کرمانشاه واقع شده است. این بنا از دوران قاجار به دلیل کارهای زیبای کاشی‌کاری‌هایش شهرت دارد. کاشی‌های این بنا با رنگ‌های طبیعی و برجسته ساخته شده‌اند و نقوش متنوعی از تاریخ ایران و اسلام را به تصویر می‌کشند. هر قطعه کاشی، داستان‌های زیادی را در خود جای‌داده است و غنا و تنوع رنگ‌های آن‌ها این بنا را به‌گونه‌ای توصیف می‌کند که گویی کاشی‌ها داستان‌ها را بازگو می‌کنند.
این تکیه در سال ۱۳۵۴ به ثبت ملی رسیده و حسین‌خان معین الرعایا با کمک برادرانش آن را ساخته است. تکیه معاون الملک به عنوان یکی از آثار مهم معماری و صنایع‌دستی ایران در فهرست آثار میراث ملی ایران ثبت شده است. امروزه این بنا، مقصد گردشگران و علاقه‌مندان به هنر و تاریخ است. بازدید از تکیه معاون الملک فرصتی است برای آشنایی باهنر و معماری ایران و درک عمیق‌تر تاریخ و فرهنگ این سرزمین زیبا.
تاریخچه تکیه معاون الملک
در دوره قاجاریه، تعدادی تکیه در شهر کرمانشاه ساخته شد. از جمله این تکیه‌ها می‌توان به تکیه حاج سید واقع در کوچه حاج سید اشاره کرد که احتمالاً اولین تکیه شهر محسوب می‌شد. سپس معین الرعایا، اقدام به ساخت تکیه‌ای در محله آب‌شوران کرد که در سال ۱۲۸۲ خورشیدی آماده بهره‌برداری شد. این تکیه در آغاز برای برگزاری مراسم مذهبی مورداستفاده قرار می‌گرفت. پس از تخریب در دوره مشروطیت، این تکیه مجدداً بازسازی و تکیه معاون الملک نامیده شد.
تخریب تکیه
در سال ۱۲۸۷ خورشیدی، پس از صدور فرمان مشروطیت، تعدادی از مردم کرمانشاه به رهبری ظهیرالملک مشروطه‌خواه، به تخریب و آتش‌زدن تکیه معاون الملک پرداختند که محل گردهمایی مخالفان مشروطه بود. آتش‌سوزی باعث ویرانی تزیینات تکیه شد. خانواده معاون الملک که از مخالفان ظهیرالملک بود، تلاش کردند تا با کمک‌گرفتن از مردم منطقه، انتقام بگیرند. اما پس از مدتی با وساطت برخی از رجال شهر، صلحی میان دو طرف برقرار شد. آتش خشم و خصومت بین طرفین فروکش کرد و آرامش به شهر بازگشت.
بازسازی و ترمیم
تکیه معاون الملک تا سال ۱۲۸۸ متروکه ماند. سپس برادران معین الرعایا آن را بازسازی کردند. میرزاحسن خان معاون الملک در ۱۳۲۰ کار بازسازی را ادامه داد. او ساختمان‌های اطراف را خرید و آن‌ها نیز بخشی از تکیه کرد. با تغییر حکومت به پهلوی مشکلات مالی افزایش یافت و تکیه دچار ویرانی شد. پیشنهاد شد تا بخشی از تکیه را اجاره دهند تا از درآمدش برای مرمت تکیه استفاده شود. در نهایت پس از ۳۰ سال فراز و نشیب، این تکیه به اداره فرهنگ و هنر واگذار و در ۱۳۵۴ به ثبت ملی رسید.
معماری تکیه معاون الملک
ساختمان تکیه معاون الملک، با کاشی‌کاری‌های منحصربه‌فرد و زیبایی که دارد، یک بنا باارزش تاریخی و فرهنگی است. بر اساس گفته کارشناسان میراث‌فرهنگی، کاشی‌های استفاده شده در این بنا دارای نقوشی اسطوره‌ای و تاریخی از ایران و جهان هستند که هنوز هیچ کجا به هم‌چین زیبایی و جزئیات مینیاتوری همانند آن‌ها دیده نشده است. تصاویری از غزوات محمد، نبردهای علی و وقایع کربلا روی کاشی‌ها حک شده است که نمادی از تاریخ و جغرافیای ایران و اسلام را به تصویر می‌کشند. همچنین، تصاویری از پادشاهان باستانی ایران مانند هخامنشیان و تخت‌جمشید نیز در کاشی‌ها به چشم می‌خورند.
معماری تکیه معاون الملک در ابتدا توسط حسن خان معاون الملک به حسین نقاش واگذار شد. حسین نقاش کاشی‌پز و میناچی ماهری بود و به کرمانشاه مهاجرت کرد تا به تزیینات این بنا بپردازد. او با استفاده از هنر و طراحی خلاقانه‌اش، کاشی‌هایی را آفرید که به طور منحصربه‌فرد درخشش و زیبایی را به ساختمان می‌بخشند. این تلاش‌ها باعث شد تا ساختمان تکیه معاون الملک به عنوان یک اثر هنری برجسته و شاهکار شناخته شود. امروزه، این ساختمان با کاشی‌کاری‌های زیبا و منحصربه‌فرد، همچنان به عنوان یک نماد ارزشمند از تاریخ و فرهنگ ایران و جهان شناخته می‌شود.
قسمت‌های مختلف تکیه معاون الملک
تکیه معاون الملک متشکل از سه بخش حسینیه، زینبیه و عباسیه است که پس از صحن ورودی قرار دارند. همچنین دو موزه دیدنی نیز در این تکیه واقع شده است.
صحن ورودی
پس از پایین آمدن از پله‌های مجموعه، فضای ورودی را می‌بینید. در سمت راست پله‌ها سقاخانه‌ای پنج‌ضلعی وجود دارد که با کاشی‌های زیبایی تزیین شده است. این کاشی‌ها صحنه طلبیدن آب توسط حضرت سکینه از حضرت عباس را نشان می‌دهند. پس از آن یک زیر دالان وجود دارد که تا سال ۱۳۷۲ محل عبور و مرور از کوچه بوده است. اکنون برای پخت و توزیع نذورات از آن استفاده می‌شود. کنار این زیر دالان یک حمام وجود دارد. دو مغازه نیز در انتهای این فضا قرار دارند که اکنون فعال نیستند. طبقه بالا نیز برای برگزاری مراسم مذهبی و قرائت قرآن اختصاص‌داده‌شده است.
قسمت حسینیه تکیه
بخش حسینیه در عمارت تکیه معاون الملک محل برگزاری مراسم سوگواری آقایان بوده است. برای ورود به این بخش باید از دالان کوتاهی گذشت که در دو طرف آن دو طاق قرار دارد و سقفش از کاشی پوشیده شده است. حیاط کوچک و زیبایی در مرکز حسینیه قرار دارد که از همه سو با دیوارهای بلند احاطه شده است. سراسر دیوارهای این بخش با کاشی‌کاری‌های زیبا تزیین شده است که داستان‌ها و رخدادهای مربوط به سوگواری سیدالشهدا را به تصویر کشیده است.
در جنوب حسینیه تابلویی از مجلس وعظ اشرف واعظین دیده می‌شود که در حال وعظ است و مردم سوگوار در مقابل او جمع شده‌اند. همچنین در شرق حسینیه پنجره‌های زینبیه قرار دارد که روی آن کاشی‌کاری دو فرشته با پرچمی که عبارت “یا حسین مظلوم” روی آن نقش بسته است دیده می‌شود.
قسمت زینبیه تکیه
تکیه معاون الملک دارای بخش‌های مختلفی است. بخش زینبیه تنها فضای مسقف با گنبد در این تکیه است. در قدیم زنان در مراسم سوگواری عاشورا از در ورودی کوچه معاون الملک وارد زینبیه می‌شدند تا بدون دیده‌شدن توسط مردان در مراسم عزاداری شرکت کنند. بیشترین تابلوهای نقاشی مربوط به وقایع عاشورا در قسمت زینبیه قرار دارند که صحنه‌های مختلفی همچون جنگ امام حسین و غیره را به تصویر می‌کشند. در بالای این تابلوها اشعار محتشم کاشانی بر روی کاشی‌های مستطیلی نوشته شده است. تزیینات زینبیه با کاشی‌های گلدار و اشعار محتشم کاشانی بی‌نظیر هستند. همچنین مقبره حسن خان معاون الملک نیز در زینبیه واقع شده است.
قسمت عباسیه تکیه
بخش عباسیه در تکیه معاون الملک کرمانشاه یکی از مهم‌ترین و زیباترین بناهای تاریخی این شهر است. این بنای زیبا دارای چهار ضلع است. در ضلع جنوبی آن ستون‌های باشکوهی دیده می‌شود که با آجر و کاشی‌های لاجوردی ساخته شده است.
نمای جنوبی تصاویری از پادشاهان ایرانی را در زمینه آبی دارد. ضلع جنوبی همچنین دو موزه بااهمیت وجود دارد.ضلع شرقی این بنا ورودی اصلی‌اش واقع شده که به کوچه ایلخانی منتهی می‌شود. در غرب آن هم اتاق‌های زیبای زینبیه قرار دارد.
ضلع شمالی بدون ساختمان است ولی با کاشی‌های لاجوردی زینت داده شده تا تاریخ ایران را به تصویر بکشد. در این بخش تصاویر بزرگان ایرانی هم دیده می‌شود و مردم بر این باورند که یکی از کاشی‌ها جای پای امام رضا را نشان می‌دهد.
موزه مردم‌شناسی
موزه مردم‌شناسی کرمانشاه، محلی است که آثار، اشیا و نمونه‌هایی از فرهنگ و زندگی مردم کرمانشاه را به نمایش گذاشته است. این موزه در سال ۱۳۶۹ در مساحتی بالغ بر ۲۰۰ مترمربع و در ضلع جنوبی بخش عباسیه تکیه معاون الملک افتتاح شد. در ۲۹ ویترین این موزه، اشیای صنایع‌دستی، پوشاک محلی و ابزارهای کشاورزی و دامداری کرمانشاه قرار دارد. همچنین نمونه‌هایی از آلات موسیقی سنتی، وسایل خانگی و لباس‌های قومی منطقه نیز در این موزه به تماشا گذاشته شده است تا علاقه‌مندان بتوانند با سنت‌های فرهنگی این شهر بیشتر آشنا شوند.
موزه زیورآلات و پوشاک
این موزه که جزئی از مجموعه تکیه معاون الملک است، در سال ۱۳۸۴ افتتاح شده است. مساحت این موزه ۲۰۰ مترمربع است که به نمایش لباس‌های سنتی مردم نقاط مختلف استان کرمانشاه می‌پردازد.
در این موزه شما می‌توانید انواع لباس‌های محلی ایلات و شهرهای مختلف کرمانشاه را ببینید. از جمله لباس‌های ایل هرسین با الهام از طبیعت، لباس‌های سنتی قصرشیرین با الگوهای رنگارنگ گیاهی و همچنین لباس مردمان پاوه و گیلانغرب که هویت منطقه‌ای خود را دارند. این موزه قصد دارد فرهنگ و سنت‌های پوشاکی مردم استان کرمانشاه را به نمایش بگذارد تا بازدیدکنندگان بتوانند از نزدیک با شیوه زندگی محلی این مردمان آشنا شوند.
بهترین زمان برای بازدید از تکیه معاون الملک
بهار و تابستان بهترین فصول برای سفر به کرمانشاه و بازدید از تکیه معاون الملک هستند. در این فصول طبیعت سرسبز و زیبا است. هوا لطیف و مناظر بی‌نظیر است. شما می‌توانید زیبایی‌های اطراف تکیه را ببینید و فضای آرام و صمیمی آن را تجربه کنید.
اما اگر دوست دارید تماشای مراسم و آیین‌های مذهبی را هم تجربه کنید، می‌توانید در ایام عزاداری در این بنا حضور پیدا کنید. البته در این روزها شلوغی بیشتری وجود دارد اما می‌توانید احساسات واقعی مردم را در قبال امام حسین در این ایام تجربه کنید. حضور در مراسم تعزیه و سوگواری تکیه معاون الملک بدون شک یک تجربه خاص است. بنابراین اگر می‌خواهید تکیه را ببینید بهتر است در فصول بهار و تابستان به کرمانشاه سفر کنید تا از آرامش بیشتری برخوردار باشید. البته دیدن مراسم ماه محرم هم تجربه‌ای قابل‌توجه خواهد بود.
مطالب مرتبط
راهنمای سفر به کرمانشاه: جاذبه‌های دیدنی، فرهنگ محلی و نکات مهم
دیدنی‌های اطراف تکیه
تکیه معاون الملک یکی از مکان‌های مهم تاریخی شهر کرمانشاه است. این بنای تاریخی در کنار خود جاذبه‌های باارزش دیگری را هم دارد که می‌توان به آن‌ها هم سر زد. موزه مردم‌شناسی که حاوی آثار و اشیای گران‌بهای فرهنگی مردم این شهر است در فاصله کوتاهی قرار دارد. این مسجد حاج شهباز خان نیز با طراحی زیبای خود جلوه‌ای دیگر به منطقه می‌دهد. مسجد عمادالدوله با سقف و تزیینات هنرمندانه‌اش هم حدود ۸۰۰ متر دورتر است و مسجد جامع شافعی که یکی از بزرگ‌ترین مساجد شهر است نیز در فاصله کم‌تر از دو کیلومتری تکیه قرار دارد و خانه تاریخی سعدوندی هم در فاصله‌ای نزدیک‌تر از دو کیلومتر قرار دارد که می‌توان از این جاذبه دیدنی نیز بازدید کرد.
هتل‌های نزدیک تکیه معاون الملک
در نزدیکی تکیه معاون الملک چند هتل مناسب برای اقامت وجود دارد. هتل داریوش کم‌ترین فاصله را با حدود ۴۰۰ متر دارد. لیژان نیز در فاصله‌ای حدود ۵۰۰ متری قرار دارد. راه کربلا تقریباً ۱.۲ کیلومتر و هتل مرجان حدود ۱.۴ کیلومتر از تکیه معاون الملک فاصله دارند که می‌توانند برای اقامت شبانه مناسب باشند.
کلام آخر
تکیه معاون الملک، یکی از میراث تاریخی ایران در شهر کرمانشاه، در قدیمی‌ترین بخش این شهر واقع شده است. این بنا که به دوره قاجاریه تعلق دارد، در محله آب‌شوران کهنه و خیابان حداد عادل قرار دارد و از سال ۱۳۵۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
تکیه معاون الملک شامل اتاق‌ها، ایوان‌ها و فضاهای داخلی مختلفی است که همگی با الهام از معماری دوره قاجار ساخته شده‌اند. این بنا به علت استفاده از مصالح و تزیینات گران‌بها در دوران خود، بسیار موردتوجه قرار گرفته است. تکیه معاون الملک نمونه‌ای برجسته از معماری سنتی ایرانی در دوره قاجار است. تکیه معاون الملک با جزئیات ظریف و زیبایی که در ساختار و تزیینات آن وجود دارد، موردتوجه علاقه‌مندان به تاریخ و هنر قرار می‌گیرد. این بنا شاهکاری از هنر معماری است که در طول زمان حفظ شده است و نشانگر فرهنگ و تاریخ این منطقه است.
بازدید از تکیه معاون الملک فرصتی است برای آشنایی با فرهنگ و هنر دوران قاجار و زیبایی‌های معماری سنتی ایرانی. این بنای باشکوه، جاذبه‌ای فرهنگی و گردشگری در شهر کرمانشاه به شمار می‌رود.