شاید اکنون که در حال مطالعه این مقاله هستید داخل مترو نشسته اید و می خواهید بدانید تاریخچه حمل و نقل در ایران از کجا آغاز شده است و قرار است در آینده به کجا برود؟ شاید هم بلیط هواپیما در دستان شماست و می خواهید با یک سفر هوایی از ایران خارج شوید. شاید هم نه! داخل اتوبوس خط واحد هستید و این سوال ذهن شما را مشغول داشته است که در قدیم الایام و زمانی که مردم این وسایل را برای حمل و نقل در اختیار نداشتند مسافت های طولانی را چگونه می پیمودند؟ باید بگوییم که این سوال به ذهن ما هم خطور کرده است و به همین علت تصمیم گرفته ایم اطلاعات خود را با شما به اشتراک بگذاریم.
برخی از فرضیه ها بر این بنا شده اند در زمان باستان و در دورانی همچون دوره هخامنشیان، وسایل حمل و نقل بسیار پیشرفته بوده اند و سپس طی یک جنگ گسترده یا پدیده ای همچون عصر یخبندان، انسان به زمان های اولیه بازگشته است. چنین فرضیه هایی به دنبال عظمت سازه هایی همچون تخت جمشید ارائه شده اند. اگر این فرضیه های اثبات نشده را رد کنیم به فرضیه های پذیرفته شده ای می رسیم که می گویند چهارپایان و ارابه هایی که چرخ های ثابت دارند در این دوران به کار رفته اند.
ایران از جمله کشورهایی است که در دوران هخامنشیان و بخصوص دوره کوروش کبیر و داریوش بزرگ، راه های ارتباطی گسترده ای به نقاط مختلف آسیا و اروپا داشته است. هرچند قلمرو ایرانیان در دوره های بعد محدودتر گردید با این حال سیستم های حمل و نقل در ایران رونق خود را حفظ کردند و در گذر زمان نیز توسعه چشم گیری یافتند.
حمل و نقل در فلات ایران
فلات ایران یکی از مهم ترین مسیرهای رفت و آمد بوده است. در این مسیر که اغلب دارای جاده های صعب العبور بوده از وسایل خاصی برای حمل و نقل و بخصوص حمل بار استفاده شده است. مهم ترین وسیله ای که در این مسیرها مورد استفاده قرار می گرفت گاری بود. البته از شتر و چهارپایان نیز در این مسیر استفاده می شد. برای مسافران در این مسیر از صندوق های چوبی استفاده می کردند که پالکی نام داشتند. اگر صندوق های چوبی را بر روی پشت شتر، اسب یا قاطر می بستند به آن کجاوه می گفتند. صندوق های سربسته بر پشت شترهای دو کوهانه، هدوج نام داشت. از این صندوق ها برای حمل دختران و زنان استفاده می شد.
ورود کالسکه به ایران
- داروژکی که بعدها درشکه نامیده شد و صرفا برای حمل دو نفر مورد استفاده قرار می گرفت.
- دلیژانس که بعدها دلیجان نام گرفت و برای حمل هشت نفر از آن استفاده می کردند.
- تُرُمطاس که یک وسیله بدون سقف بود و ظرفیت سه نفر را داشت.
- فورقان که نام دیگر گاری های بزرگی بود که قابلیت حمل ده نفر انسان را داشت.
ورود ترن بخار یا ماشین دودی به ایران
ماشین دودی یا ترن بخار از چند قسمت تشکیل می شد:
- لوکوموتیو یا ماشین خانه که برای هدایت قطار بود.
- واگن شـاهی بـه طـول ده متر که دارای آبدارخانه شاهی بود و به واگن مخصوص شاهان قاجار شهرت داشت.
- واگن مخصوص رجـال طـراز اول مملکت
- واگن وزرا و علمای طراز او کشور
- واگنی به طول ۷ متر که مختص زنان بود.
- هشت واگن که به مردها تـعلق داشـت.
- هشت واگن مخصوص بار و کالای تجارتی
ورود اتومبیل به ایران نیز به دوره قاجار باز می گردد. این بار مظفرالدین شاه در سفر خود به فرنگ سوار یک دستگاه رنوی سواری می شود و به شدت شیفته این دستگاه عجیب و غریب می گردد. او پس از بازگشت به ایران، دو دستگاه از خودروی فوق را سفارش می دهد تا برای تفرج در خیابان های دارالخلافه از آن ها استفاده نماید. مردم که اتومبیل های فرنگی را مشاهده کردند به آن ها لقب ارابه های آتشین و کالسکه دودی دادند.
پس از مدتها و با ورود اتومبیل های بیشتر به همراه کامیون های باربری، بسیاری از کالسکه ها و درشکه چی ها موقعیت گذشته خود را از دست دادند. در سال ۱۲۸۹ نیز برای اولین بار قانون مالیات بر وسایل نقلیه تصویب گردید و طبق آن، هر اتومبیل به صورت ماهانه مشمول پرداخت ۵ تومان مالیات بود. مالیات هایی هم برای درشکه ها و کالسکه ها به میزان ۱۲ قران و ۱۵ قران تعیین شد.
با گسترش استفاده از وسایل مدرن در سیستم حمل و نقل، توجه به جاده های درون شهری و پس از آن، توجه به جاده های خارج شهرها افزایش یافت. جاده های اطراف میدان توپ خانه اولین جاده در ایران است که آسفالت گردید. البته علت آسفالت نمودن این جاده، به علت ورود ملک فیصل پادشاه وقت عراق به ایران بود، اما همین دلیل بهانه خوبی برای مقامات فراهم کرد تا به زیباسازی شهر تهران از طریق آسفالت نمودن خیابان ها بپردازند.
ورود اتوبوس به ایران
با وقوع جنگ جهانی اول و نیازهای مربوط به حمل و نقل گسترده در میان شهرهای مختلف، نیاز به وسایل بزرگتری در مقایسه با سواری ها احساس گردید. به همین علت اولین اتوبوس در سیستم حمل و نقل ایران از دانمارک وارد ایران شد. با توجه به مشکلاتی که در استفاده از اتوبوس بر سر راه مردم قرار گرفته بود لایحه شرکت اتوبوس رانی با هدف نظارت بر این سیستم ها از تصویب شورای ملی گذشت. این لایحه حقوق مربوط به اتوبوس رانی در ایران را به دانمارک واگذار کرد. اتوبوس های این شرکت در هفت خط مشغول به کار شدند.
نخستین خط راه آهن ایران
طرح و پذیرش نخستین راه آهن ایران به سال ۱۳۰۶ هجری شمسی باز می گردد. این پروژه تا سال ۱۳۲۰ گسترش بسیار زیادی یافت. افتتاح آن تا سال ۱۳۱۴ به طول انجامید و در نتیجه آن شهر تهران به بسیاری از شهرهای مهم از جمله بندر گز، خرمشهر، بندر لنگه، چابهار، ساوجبلاغ، آستارا و قطور متصل گردید. در سال ۱۳۲۰، چهارده هزار مایل مسیر ریلی در ایران ایجاد شده بود. بعد از تصویب قانون مربوط به راه اندازی خطوط ریلی در ایران، عوارض مربوط به حمل و نقل یا همان عوارض راه لغو گردید.
۱ نظرات