تاریخچه آسفالت کردن در ایران قدمت طولانی ندارد اما راه سازی از ابران باستان رواج داشته است. میلیون ها اتومبیل در سطح جاده های دنیا در حرکتند و هر ساله میلیاردها دلار برای تامین نیاز حمل و نقل به عنوان اصلی ترین شریان اقتصادی جهان امروز هزینه می شود. نقش جاده و به تبع آن آسفالت به عنوان عامل تسریع در حرکت و کاهش هزینه استهلاک غیر قابل انکار است. اروپا که خود مخترع و سازنده اتومبیل است همزمان با تولید اتومبیل در دو زمینه حساس به موازات تولید وسایل نقلیه فعالیت جدی و گسترده ای را به منظور گستراندن فرشی به نام آسفالت در زیر چرخ های آن و برای کاهش استهلاک و بالا بردن عمر اتومبیل آغاز کرده است.
تاریخچه آسفالت در ایران | کاربرد و تاریخچه آسفالت
آسفالت کلمه‌ای فرانسوی است (Asphalt) به معنای معنای خاک قیردار و به ماده ترکیبی گفته می شود که از مخلوط کردن شن، ماسه و قیر ساخته می‌شود. کاربرد اصلی آسفالت در ساخت جاده‌ها و خیابان‌ها است اما؛ از کاربرد آن در باند فرودگاه و پشت بام ساختمان ها نباید غافل شد.
آسفالت را با توجه به نحوه ترکیب، به سه دسته آسفالت گرم، آسفالت سرد و آسفالت حفاظتی تقسیم می کنند.
تاریخچه آسفالت در اروپا
تاریخچه آسفالت در اروپامخلوط آسفالت از سال‌ها پیش مورد استفاده قرار می گرفته و لازم به ذکر است که تاریخچه آسفالت و ساخت اولین جاده آسفالت شده به سال‌های ۶۰۴ – ۶۲۵ قبل از میلاد بر می‌گردد.
در سال ۱۸۷۰ یک شیمیدان بلژیکی با نام دسمدت (Desmedt ) اولین سنگفرش آسفالت واقعی را که مخلوطی از ماسه بود در برابر تالار شهر در نیویورک ایجاد نمود. طراحی این شیمیدان در بزرگراهی در فرانسه در سال ۱۸۵۲ مورد الگوبرداری قرار گرفت. سپس این شیمی دان به عنوان دومین کارش خیابان پنسیلوانیا در واشنگتن را آسفالت کرد که سطح این پروژه ۴۵۱۴۹ متر مربع بود.
جان متکالف (John Metcalfe) اولین کسی بود که اجرای کامل آسفالت در جاده را انجام داد. تکامل و پیشرفت آسفالت همچنان ادامه داشت و در اوایل سال ۱۸۲۰، جاده‌های مدرن با یک لایه قیر توسط دو مهندس اسکاتلندی به نام‌های جان لودون مک آدام و توماس تلفورد ابداع شد. در حقیقت این دو مهندس اسکاتلندی را می‌توان مخترع آسفالت مدرن به صورت امروزی دانست.
پس از سال ۱۹۰۰ و در قرن بیستم، توجه به کنترل‌های آزمایشگاهی افزایش یافت و آزمون‌های بیشتری بر روی آسفالت انجام شد؛ افزایش ترافیک در جاده‌ها موجب شد تا به مقاومت بیشتری برای آسفالت نیاز شود و به دنبال راه کار‌هایی برای جلوگیری از ترک خوردن آن باشند.
ساخت آسفالت با استفاده از ترکیبات گوگردی، یکی از بهترین روش‌هایی است که توسط سال‌ها مطالعه و اثبات آن توسط دانشمندان و به منظور افزایش مقاومت آسفالت ساخته شده است. همچنین استفاده از مواد چسباننده قوی‌تر مانند اصلاح‌کننده‌های آسفالت و مواد سنتزی برای جلوگیری از ترک خوردن آسفالت نیز بسیار موثر است.
یکی از دلایل استفاده زیاد از آسفالت، قابل بازیافت بودن آن به طور ۱۰۰% است که به عنوان بیشترین ماده ساخت و ساز بازیافت شده، به حساب می‌آید.
تاریخچه آسفالت در ایران | تاریخچه راهسازی در ایران
تاریخچه آسفالت در ایران | تاریخچه راهسازی در ایرانایران کشوری نیمه خشک است و بارندگی در آن بسیار اندک است. آبادی ها و شهرها در فــلات ایران از یکدیگر دورند. ایرانیان برای پیوند این آبادی های دور از هم، تلاش های سازمان یافته بسیاری در حوزه راه سازی انجام دادهاند.
بر همین اساس بود که در دوره هخامنشی به دلیل اهـــمیت راه سازی سازمانی مستقل در این زمینه مسئولیت داشته و فعالیت می کرده است.
ایرانیان در راه سازی از تجربه رومیان بسیار سود بردند. رومیان برای نگهداری امپراتوری خود راه های خوبی ساختند که هنوز نیز این راه ها به عنوان راه های باستانی پا برجا هستند.
راهسازی در دوران باستان ایران
راه و راهسازی در میان ایرانیان چه در دوران باستان و چه دوره های پس از آن همواره یک ضرورت اجتناب ناپذیر تلقی شده است. بر همین اساس باید علل گرایش ایرانیان را به راه سازی و به تبع آن توسعه و افزایش مهارت آن ها در این بخش تا اندازه زیادی ناشی از شرایط و ویژگی های حاکم بر سرزمین ایران دانست. کاروانسراها یادگاری از تاریخ چند هزار ساله راهسازی ایران هزاران سال است که انــسان ها در این سرزمین زندگی می کنند. انسان ها در روزگاران دور نمی توانستند بی دغدغه در راهی قدم گذارند که سخت، ناامن و ناهموار بود.
آن ها از کویرهای سخت می گذشتند و در کوهستان های صعب العبور قدم برمی داشتند اما با این همه برای گذران زندگی بر همه این مشکلات فائق می آمدند.
تاریخچه آسفالت در ایران | تاریخچه آسفالت در ایران
تاریخچه آسفالت در ایران | تاریخچه آسفالت در ایراندر بسیاری از شهرهای کهنسال ایران از قبیل اصفهان و… خیابان‌کشی وجود داشته، ولی در پایتخت تا اواسط دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه خیابانی به آن شکلی که فکر می کنید وجود نداشته است بلکه؛ معابرش را کوچه باغ‌ها و گذرگاه‌های پیچاپیچ و نامنظمی تشکیل می‌داد که هیچکدام از آن ها خیابان نام نداشت.
نخستین بار درسال ۱۲۶۷ قمری و در دوران میرزا تقی‌خان امیر‌کبیر، برخی کوچه‌های ارگ بم سنگفرش شد تا آنها برای عبور کالسکه مناسب و آماده شود؛ کالسکه‌هایی که از فرنگ می‌آمد یا در کارخانه معیر‌الممالک ساخته میشد. بعدها در دهه‌های پایانی سلطنت طولانی ناصرالدین‌شاه، آماده‌سازی سطح معابر به‌منظور عبور راحت‌تر کالسکه، درشکه، گاری و… در عرصه راهسازی پایتخت انجام شد. اما هنوز خبری از آسفالت نبود.
تا این که سال ۱۳۱۰ خورشیدی فرا رسید. در این سال پیش از ورود ملک فیصل، پادشاه عربستان به تهران، بلدیه پایتخت شد و تغییر و پیشرفت بزرگی کرد و برای نخستین بار آسفالت را که پدیده جدیدی در صنعت راهسازی به شمار می‌رفت، وارد صحنه خیابان‌های تهران کرد. بعدها خیابان باغ شاه (امام خمینی) و خیابان پهلوی (ولی‌عصر) و دیگر خیابان‌ها آسفالت شد و به این ترتیب رفته‌رفته آسفالت نه تنها وارد خیابان‌ها و معابر تهران، که به تمام شهرها و جاده‌های کشور کشیده شد.
راه و راهسازی در دین اسلام
در دین اسلام، هر فرد مسلمان مکلف در صورتی که مستطیع باشد، باید به زیارت خانه خدا برود. به همین دلیل لازم است راهی برای عبور زائران خانه خدا ساخته شود. در زمان خـلافت عباسیان بغداد به لحاظ پایتخت بودن و مکه به لحاظ قداست و انجام مناسک حج در وضـعی قرار داشت که می بایستی راهی برای ورود به آنها ساخته میشد. زیارت خانه خدا در پرتو احـداث راه ها آسان شد و زائرانی که از سرزمین های شرق به حجاز می رفتند، از دجله گذشته و از راه هایی که احداث آن ها را اعراب از ایرانی ها فرا گرفته بودند، عبور می کردند.
در دوره اسلامی نه تنها راه ها در سطح کشور ایران بسیار گسترش یافت و ایرانیان در روند راهسازی به تجارب ارزنده ای دست یافته بودند به گونه ای که شمال به جنوب، شرق و غرب کشور با راه های مختلف و شاهراه های بزرگ به هم متصل بود، ایجاد بناهایی با ویژگی های گوناگون در شهر و روستاها و جاده های حاشیه کویر و معابر کوهستانی چون کاروانسراها رواج یافت.
تاریخچه آسفالت در ایران | آسفالت گوگاسی چیست؟
می دانیم که قیر یکی از مواد اصلی تولید آسفالت است که امروزه قیمت نسبتاً بالایی دارد. در واقع قیمت هر تن قیر بیش از ۳۵۰ دلار است در حالی که قیمت گوگرد در هر تن ۵۰ دلار است، از این رو گوگرد را می تواند جایگزین خوبی برای قیر در آسفالت دانست. سالانه در کشور حدود یک و نیم تن قیر در ساخت آسفالت استفاده می شود که اگر در یک سوم از آن آسفالت گوگاسی بکار گرفته شود، می توان سالانه حدود ۲۰۰ هزار تن گوگرد را به این منظور استفاده کرد و به جای آن قیر صادر نمود.
آسفالت گوگاسی بعد از انجام تحقیقات در مقیاس صنعتی تولید شده و در جاده ای بطول دو و نیم کیلومتر در یکی از محورهای نسبتاً پر تردد استان یزد ساخته شده است. بعد از گذشت یک سال و نیم از ساخت این آسفالت در این محور مشخص شد که عملکرد آسفالت گوگاسی در مقایسه با آسفالت معمولی بهتر بوده است.
در آسفالت گوگاسی با رعایت نکات فنی، هیچگونه آلودگی مهمی ناشی از تصاعد ترکیبات گوگرد مشاهده نشده است. همچنین افزایش کیفیت و دوام آسفالت با استفاده از گوگرد به عنوان ماده افزودنی ارزان و در دسترس منجر به جبران نقیصه سنگ های نامرغوب در آسفالت می گردد. امکان ساخت و اجرای آسفالت گوگاسی با ایجاد تغییرات نسبتاً ساده ای در کارخانه های معمولی آسفالت از دیگر مزایای آسفالت گوگاسی است. مصرف مقدار زیادی از گوگرد مازاد تولیدی کشور در صنایع داخلی از دیگر دستاوردهای مهم تولید آسفالت گوگاسی است.
انواع آسفالت
آسفالت گرم، آسفالت سرد و آسفالت حفاظتی، سه دسته اصلی آسفالت بر اساس نحوه کاربرد و اختلاط است. هر کدام از این دسته‌ها نیز شامل انواع مختلفی هستند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
تاریخچه آسفالت در ایران | آسفالت گرم
به آسفالت‌هایی می‌گویند که قیر و مصالح سنگی به صورت گرماگرم مخلوط شده و همان‌طور گرماگرم بر روی جاده پخش و سپس متراکم می‌شوند. این آسفالت شامل قشرهای مختلف آسفالت توپکا (رویه)، بیندر (آستر)، اساس قیری (لایه ای از قیر که زیر آسفالت قرار می گیرد)، ماسه آسفالت و آسفالت متخلخل است که در روسازی راه استفاده می‌شوند.
آسفالت سرد
از مخلوط کردن سنگدانه‌ها با قیرهای محلول یا قیرآبه‌ها در دمای محیط، آسفالت سرد به دست می‌آید؛ این آسفالت در همین دما و به صورت سرد پخش و متراکم می‌شود. سنگدانه‌ها می‌توانند در زمان مخلوط شدن با قیرآبه مرطوب باشند، اما در صورت استفاده از قیرهای محلول حتما باید خشک شده باشند. از مزیت آسفالت سرد این است که می‌توان آن را در مسافت زیاد حمل و پخش کرد یا آن را در کارگاه انبار نمود و بعدا استفاده کرد.
در صورتی که تمام ضوابط و معیارهای طراحی و محدودیت‌های ترافیکی مسیر رعایت شود، کاربرد آسفالت سرد در کلیه لایه‌های روسازی وجود دارد. برای مسیر‌های با ترافیک سبک و متوسط، در قشرهای رویه، آستر و اساس قیری می‌توان از آسفالت سرد استفاده کرد؛ برای ترافیک‌های سنگین نیز می‌توان در اساس قیری از این آسفالت استفاده کرد.
آسفالت حفاظتی
آسفالت حفاظتی به پخش قیر در راه‌های خاکی، شنی، آسفالتی و بتنی گفته می‌شود که بلافاصله پس از آن بر روی قیر سنگدانه می‌ریزند. استفاده از مخلوط‌های پیش ساخته آسفالتی مانند دوغاب قیری یا میکروسرقیسینگ نیز از روش‌های دیگر آسفالت محافظتی است. در این نوع آسفالت از قیرهای محلول، قیرآبه‌ها یا قیر خالص با گرانروی کم استفاده می‌کنند.
کاربرد آسفالت‌های حفاظتی در غیر قابل نفوذ کردن بستر راه، افزایش مقاومت لغزشی و سایشی و ترمیم موقت رویه‌های آسفالتی یا بتنی موجود است. این روش رویه‌سازی با سرعت و سهولت بیشتری نسبت به آسفالت گرم اجرا شده و نیاز به ماشین آلات و تجهیزات کمتری نیز دارد؛ این ویژگی‌ها در نهایت باعث می‌شود آسفالت حفاظتی بسیار مقرون به صرفه‌تر از آسفالت گرم باشد.
آسفالت محافظتی شامل چهار دسته زیر بوده که هر کدام برای کاربرد خاصی استفاده می‌شوند:
چیپ سیلینگ (سطحی یک یا چند لایه‌ای)
سیلکوت‌ها (اندودهای آب‌بند)
مخلوط‌های آسفالتی قیرآبه‌ای (مانند دوغاب قیری و میکروسرفیسینگ)
غبارنشانی و روغن‌پاشی راه (جهت تثبیت راه و جلوگیری از گردوغبار)