برج گنبد قابوس از بهترین آثار معماری کشورمان است. این برج ۷۲ متری که از دوران حکمرانی سلسله آل زیار به یادگار مانده و با نام «برج گنبد کاووس» هم شناخته می‌شود. با الی گشت همراه باشید تا با این اثر تاریخی بیشتر آشنا شویم.
برای خرید بلیط هواپیما و رزرو تورهای داخلی و خارجی از الی گشت روی عکس زیر کلیک کنید :
برای آشنایی با برج گنبد کاووس در گلستان باید سری به شهر گنبدکاووس بزنیم. بر اساس کتیبه آجری موجود در اطراف برج، این بنا به دستور قابوس بن وشمگیر، چهارمین امیر زیاری ساخته شد و قرار بود پس از مرگ این امیر، آرامگاه او باشد.
قدمت برج قابوس به سده چهارم هجری و سال ۳۹۷ هجری قمری بازمی‌گردد. این بنا در زمان ساخت چند کیلومتر بیرون‌تر از شهر باستانی جرجان قرار داشت. این شهر در دوران حکومت خاندان آل زیار از مهم‌ترین مراکز هنری و علمی منطقه محسوب می‌شد.
جرجان در زمان حمله مغول‌ها به طور کامل ویران شد. در زمان رضا‌شاه پهلوی، شهری جدیدی در اطراف برج قابوس شکل گرفت که به همین نام مشهور شد. همچنین زیاریان یا آل زیار یک خاندان کوچک گیلی و دیلمی بودند که در قرن چهارم و پنجم هجری بر گرگان، طبرستان و بخش‌هایی از دیلم و گیلان حکومت می‌کردند.
از نکات جالب درباره برج تاریخی گنبد کاووس می‌توان به استفاده از آجر در تمام بخش‌های آن اشاره کرد. همچنین این سازه به خاطر ارتفاع زیاد یکی از چشمگیرترین آثار مهندسی جهان محسوب می‌شود.
برج قابوس به عنوان بلندترین برج تمام آجری جهان در فهرست آثار ملی ایران و فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
تاریخچه برج گنبد کاووس به زمان حکومت سلسله آل زیار می‌رسد. این برج به دستور قابوس بن وشمگیر در بین سال‌های ۳۷۵ هجری قمری تا ۴۰۲ هجری قمری ساخته شد و ساخت آن ۲۷ سال طول کشید.
کاربری این برج به طور دقیق مشخص نیست. برخی‌ها معتقدند برج قابوس قرار بوده آرامگاه قابوس بن وشمگیر باشد. برخی دیگر فکر می‌کنند این برج کاربری رصدخانه یا نمایش کیهان داشته و بعضی‌ها هم احتمال می‌دهند برج گنبد کاووس نماد پادشاهی آل زیار بوده است.
در گذشته برج قابوس در شهر باستانی جرجان قرار داشت؛ اما پس از ویرانی شهر به دست مغول‌ها، فقط برج آجری توانست پابرجا بماند. در حال حاضر تنها ویرانه‌هایی از شهر قدیمی جرجان در سه‌کیلومتری غرب شهر جدید گنبد کاووس قابل مشاهده است.
در دوره‌های بعد بخش‌هایی از برج گنبد از جمله اطراف سردر ورودی، پایه و خروجی‌های آجری آن آسیب‌هایی دیدند. با گذر زمان آجرهای سرخ رنگ این بنا تغییر رنگ دادند و دخالت‌های انسانی هم در تخریب برج نقش مؤثری داشتند.
امروزه حفره‌هایی به عمق دو تا ۲.۵ متر در اطراف برج دیده می‌شوند. همچنین بخش‌های از گنبد مخروطی بر اثر اصابت گلوله‌های توپ روسی آسیب دیده بود که بعدها تعمیر شد. روس‌ها در پایه‌های این بنا و ورودی آن حفره‌هایی برای پیدا کردن گنج حفر کرده بودند اما پس از آن‌که چیزی پیدا نکردند گلوله‌هایی به شرق و غرب گنبد مخروطی شلیک کردند.
برج قابوس در سال ۱۳۰۴ طبق ساختار اولیه‌اش مرمت شد. در سال‌های بعد هم این بنا چندین بار مورد مرمت قرار گرفت.
معماری برج قابوس تلفیقی از معماری خراسانی و رازی است و شاخصه‌هایی از هر دوی این شیوه‌ها در برج قابل مشاهده هستند. مثلاً استفاده از آجرهای باکیفیت یکی از ویژگی‌های معماری رازی است و وجود شبستان، چهل ستون و قوس‌های بیضی هم از شاخصه‌های اصلی شیوه خراسانی محسوب می‌شوند.
پلان برج قابوس به شکل ستاره ۱۰ پر بوده و هوش معماران را در هزاره اول بعد از میلاد و اهمیت و توسعه ریاضیات را نشان می‌دهد. این برج به صورت کلی فرم استوانه‌ای دارد که به تدریج باریک شده و در نهایت به یک گنبد منتهی شده است.
شیوه ساخت متفاوت گنبد کاووس بعدها تأثیر زیادی در معماری بناهای مذهبی ایران، آسیای مرکزی و آناتولی گذاشت.
همان‌طور که قبلاً گفته شد این برج ارتفاع زیادی دارد. جالب است بدانید معماران در زمان ساخت برای دسترسی به بالای سازه، به جای استفاده از چوب‌بست، از خاک متراکم به صورت مارپیچ به دور نما استفاده کرده‌اند. این خاک‌ها پس از تکمیل بنا در اطراف برج پخش شده‌اند.
از تزیینات برج قابوس می‌توان به سردری با طاق نیم‌گرد و مقرنس‌کاری و کتیبه‌هایی با قاب‌های مستطیل شکل از آجر نیم‌گرد مزین به خط کوفی اشاره کرد.
از بخش‌های مختلف برج گنبد کاووس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بخش زیادی از پایه آجری برج گنبد کاووس در یک تپه خاکی قرار دارد و فقط دو متر از آن بیرون از سطح تپه است. این پایه با ارتفاع ۱۵ متر بسیار مستحکم است و توانسته در مقابل زلزله‌های شدید مقاومت کند. در حال حاضر بسیاری از بخش‌های این پایه به دلیل حفر زمین به منظور پیدا کردن گنج تخریب شده است.
فاصله پایه آجری تا زیر گنبد برج که ظاهری مدور و گرد دارد را بدنه می‌نامند. این بخش از بنا ۲۷ متر ارتفاع دارد و تمام اطراف آن پر از ۱۰ پره مثلثی‌شکل برجسته است. این پره‌ها در فاصله ۱.۳۴ متری از یکدیگر قرار گرفته‌اند.
بخش گنبد مخروطی برج شامل دو پوسته بوده و دارای ۱۸ متر ارتفاع است. این بخش بدون هیچ واسطه‌ای بر روی بدنه قرار گرفته و داخل آن به شکل نیم تخم‌مرغی با آجر معمولی ساخته شده است.
همچنین در ساخت پوسته بیرونی گنبد مخروطی از آجرهای ویژه کفشکی استفاده شده است. به دلیل صاف و صیقلی بودن گنبد مخروطی، پرندگان نمی‌توانند روی آن بایستند. از طرف دیگر شیب تند این بخش باعث می‌شود آب باران روی بام تجمع پیدا نکند.
نورگیر برج گنبد کاووس به عنوان تنها روزنه‌ی این سازه، در بخش شرقی قرار دارد و از پای‌بست شروع شده و تا قسمت زیرین گنبد ادامه پیدا می‌کند. در بخش نورگیر بنا، پشت‌بندهای مثلثی شکل ده‌گانه در فاصله مساوی از یکدیگر ساخته شده‌اند.
در درون برج گنبد کاووس تزیینات خاصی وجود ندارد. امروزه در بخش‌های از داخل این بنا می‌توان آثاری از روکش گچی رنگی یا اندودی از گچ روی دیوار آجری را مشاهده کرد.
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های برج گنبد کاووس فضای انعکاس صدا است. این فضا به شکل یک محوطه‌ی دایره‌ای‌شکل در بیرون از برج قرار دارد. اگر درون این دایره بایستید و آواز بخوانید صدایتان انعکاس پیدا می‌کند.
برج گنبد کاووس کجاست و چگونه می‌توان به این بنای تاریخی دسترسی پیدا کرد؟ برج گنبد کاووس در استان گلستان، شهر گنبد کاووس و بین خیابان جمهوری و قابوس قرار دارد.
برای دسترسی به این برج می‌توانید از اتوبوس و تاکسی استفاده کنید. در صورتی که قصد داشتید با استفاده از اتوبوس به دیدن برج گنبد کاووس بروید باید در ایستگاه گنبد – بندر پیاده شوید و یک کیلومتر به صورت پیاده طی کنید تا به مقصد برسید.
همچنین تاکسی‌ها در تمام نقاط شهر فعال هستند و شما می‌توانید از مبدأ خود سوار تاکسی شده و به دیدن برج بروید.
آدرس: استان گلستان، گنبد کاووس، خیابان امام خمینی شمالی، بین خیابان جمهوری و قابوس، باغ ملی
در این مقاله برج گنبد کاووس را معرفی کردیم. این بنا به خاطر شیوه‌ی ساخت متفاوت و ارتفاع زیاد به عنوان بلندترین برج آجری جهان شناخته می‌شود. برج گنبد کاووس در فهرست آثار ملی ایران و فهرست یونسکو به ثبت رسیده است و امروزه جزو جاذبه‌های دیدنی استان گلستان محسوب می‌شود.
با توجه به آب و هوای گرم این منطقه در تابستان، بهتر است در اوایل پاییز تا اوایل بهار از این برج بازدید کنید.
این برج در سال ۳۹۷ هجری قمری به دستور قابوس ابن وشمگیر ساخته شده است.
این برج در زمان ساخت در نزدیکی شهر باستانی جرجان قرار داشت.
مطالب مرتبط :
برج رادکان چناران بنایی که رازش بعد از ۸۰۰ سال آشکار شد
سه گنبد، برج به‌جا مانده از سلجوقیان در ارومیه
برج پیر شهریار و قلعه کوتول شاه، دو مکان تاریخی با قدمت چندصدساله