بازار خان یزد یکی از قدیمی‌ترین و مشهورترین بازارهای ایران است. این بازار همراه با بناهای تاریخی دیگری مانند حمام خان، میدان خان و مدرسه خان که همگی در دوران قاجار ساخته شده‌اند، از اهمیت فراوانی برخوردار است. در گذشته، بازار خان محل تردد و تجارت کاروان‌هایی بود که از مسیر جاده ابریشم می‌گذشتند. امروزه نیز این بازار همچنان محل فعالیت صنوف و گروه‌های صنعتی مختلفی از جمله آهنگران، مسگران و طلاسازان است.
در گذشته، تنها افراد ثروتمند و اشرافی مانند خان‌ها می‌توانستند از این بازار بازدید کنند. اما امروزه، بازار خان به یک موزه زنده تبدیل شده است که هر کسی بدون محدودیت می‌تواند از صنایع‌دستی و تاریخ غنی آن لذت ببرد. این بازار تاریخی به عنوان یکی از مهم‌ترین میراث‌فرهنگی شهر یزد و ایران شناخته می‌شود و نقش مهمی در حفظ و انتقال هویت و فرهنگ این منطقه به نسل‌های آینده ایفا می‌کند.
بازار خان یزد در یک نگاه
بازار خان یزد یکی از مهم‌ترین بازارهای تاریخی این شهر است. این بازار شامل دو بخش اصلی است:
بخش شمالی-جنوبی:
- طول این بخش ۷۸ متر است.
- تعداد مغازه‌های موجود در این بخش ۵۳ عدد است.
- این بخش کوچک‌تر از بخش شرقی-غربی است.
بخش شرقی-غربی:
- طول این بخش ۱۸۰ متر است.
- تعداد مغازه‌های موجود در این بخش ۱۰۰ عدد است.
- این بخش بزرگ‌تر از بخش شمالی-جنوبی است.
در مجموع، کل بازار خان با طولی بیش از ۲۷۴ متر از حمام خان تا امامزاده شاهزاده فاضل گسترده شده است. سقف بازار با ارتفاعی حدود ۴ تا ۶ متر، زیبایی خاصی به این مجموعه با سابقه تاریخی بخشیده است. این بازار تاریخی شامل چندین بازار کوچک تر نیز می شود و در مجموع به عنوان یکی از مهم ترین بازارهای شهر یزد شناخته می شود که طراحی معماری آن با ویژگی های منحصر ب ه‌فرد خود، بازتابی از فرهنگ و هنر این شهر است.
دسترسی به بازار خان یزد
بازار سنتی خان یزد یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین بازارهای سنتی ایران است که در مرکز شهر یزد و در محله قائم واقع شده است. برای بازدید از این بازار باید به این مکان تاریخی سفر کنید.
بهترین روش برای رسیدن به این بازار استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است. شما می‌توانید از تاکسی یا اتوبوس شهری که از مناطق مختلف یزد عبور می‌کنند، استفاده کنید. سپس در خیابان امام خمینی پیاده شوید.
از آن جا با گذر از بازار مسگرها به سمت جنوب، وارد محدوده بازار خان می‌شوید. با بازدید از این مکان تاریخی، می‌توانید از معماری و صنایع سنتی ایرانی استفاده کنید.
تاریخچه بازار
بازار خان یزد، یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای سنتی این شهر است. ساخت این بازار به دوران حکومت محمدتقی خان بافقی برمی‌گردد که از حکام و موالید یزد در دوره قاجاریه بود. وی در سال‌هایی که بر یزد حکمرانی می‌کرد، اقدام به ساخت شماری از مراکز بازرگانی و فرهنگی شهر نظیر بازار خان، بازار قیصریه، میدان خان، باغ گلشن و مدرسه خان کرد.
پس از وی نیز نوادگانش مسئولیت تکمیل و گسترش این بازار بزرگ را بر عهده داشتند تا امروزه به عنوان طولانی‌ترین بازار سنتی یزد شناخته شود. بنابراین بازار خان یکی از شاهکارهای معماری دوره قاجار در یزد به شمار می‌رود که تاریخ ساخت آن به دوران حکومت محمدتقی خان باز می‌گردد.
ثبت به عنوان یک اثر ملی
مجموعه تاریخی خان در یزد شامل بازار خان، حمام خان، مدرسه و میدان خان است که همگی آن‌ها توسط محمدتقی خان بافقی و اولاد او طراحی و ساخته شده‌اند. این مجموعه به عنوان یکی از زیباترین مکان‌های دیدنی یزد شهره است. بازار خان یزد در سال ۱۳۸۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
نام بازار خان یزد
نام بازار خان یزد برگرفته از شیوه زندگی دوره قاجار و ساختار طبقاتی جامعه آن دوران است. در گذشته، تنها اشراف و افراد ثروتمند شهر که به آنان خان می‌گفتند، حق تردد و ورود به این بازار لوکس را داشتند. به همین دلیل به نام بازار خان مشهور شد تا یادآور طبقه اجتماعی مخاطبان اصلی‌اش باشد.
از دیرباز در شهر یزد، بازارها اهمیت بسزایی در امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مردم داشته‌اند. به همین دلیل، بعضی بازارها مختص اشراف‌زادگان و قشرهای بالای جامعه بوده و برخی دیگر متعلق به طبقات عادی مردم بوده است. از سوی دیگر باتوجه‌به اینکه مسیر جاده ابریشم از شهر یزد می‌گذشته، نقش بازارها و به‌ویژه بازار خان در رونق اقتصادی نیز حائز اهمیت بوده است. بنابراین می‌توان گفت که بازارهای شهر یزد از جمله بازار خان به دلیل نقش‌های مهم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در گذشته بسیار موردتوجه قرار داشته‌اند.
معماری بازار خان یزد
بازار خان یزد، بازاری باستانی با دیوارها و سقف‌هایی است که از مصالحی مانند خشت، آجر، گل و گچ ساخته شده‌اند. استفاده از این مصالح سبب شده تا با وجود واقع‌شدن در شهر گرمسیری یزد، فضایی خنک و سایه‌دار برای مردمی که از این بازار دیرینه بازدید می‌کنند فراهم شود.
طاق‌های بلند بازار باعث می‌شوند که هوا در زیر آن‌ها جریان پیدا کند و گرمای محیط کاهش یابد. دیوارهای ضخیم نیز نفوذ گرما را محدود می‌سازند. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند تا بازار خان حتی در روزهای گرم تابستان نیز محل مناسبی برای خریدوفروش باشد.
بازار خان ساختاری پیچیده و تودرتو دارد، چرا که در داخل آن تعدادی تیمچه ساخته شده است. تیمچه‌ها کاروان‌سرای کوچک بوده و به عنوان محل استراحت بازدیدکنندگان ایفای نقش می‌کردند.
معماری منحصر به فرد هر بخش از بازار
این بازار قدیمی به قسمت‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هر کدام نام خاصی دارند. معماری هر قسمت متناسب با فعالیت آن ناحیه شکل‌گرفته است. از نظر گردشگران و کارشناسان حوزه معماری، زیباترین بخش بازار خان یزد بازار قیصریه است. این بخش در میان میدان خان و مدرسه خان واقع شده و به دلیل سبک معماری خاصش بسیار موردتوجه قرار می‌گیرد.
درب‌ها و طاق‌های بازار
بازار خان دارای دو درب قدیمی چوبی است که از آن ها برای باز و بسته‌شدن بازار استفاده می‌شود. معماری کلی این بازار به معابر فرعی و تیمچه‌ها متصل است. اگر راستای معابر را بادقت مشاهده کنید متوجه خواهید شد که طاق‌های بازار به‌صورت هم اندازه و منظم در سقف قرار گرفته‌اند.
این ساختار باعث شده تا بازار به لحاظ معماری شبیه حلزونی با پوسته سخت به نظر برسد که می‌تواند بازدیدکنندگان را به سمت‌های مختلفی هدایت کند. طاق‌های منظم بازار به همراه آسمان یزد، تجربه خاصی را برای کسانی که از این مکان تاریخی بازدید می‌کنند رقم خواهند زد.
بهترین زمان بازدید از بازار خان یزد
بازار خان یزد در دو زمان صبح و شام برای بازدید مناسب است و هر کدام تجربه متفاوتی را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد:
صبح زمانی که بازار تازه آغاز به کار می‌کند، فضای آرام‌تر و راحت‌تری دارد. در این زمان می‌توان بدون شلوغی و ازدحام جمعیت، از ابتدای فعالیت بازارگران دیدن کرد و خریدها را انجام داد. فضای کلی بازار در این زمان بیشتر به‌راحتی و آرامش گرایش دارد.
اما اگر تجربه جنب‌وجوش و فضای زنده بازار موردنظر باشد، بهتر است در هنگام شب به بازار مراجعه کنید. در این زمان تمام مغازه‌ها باز هستند و امکان لذت‌بردن از غذاهای مختلف موجود در بازار نیز فراهم است.
بنابراین، هر دو زمان صبح و شام برای بازدید از بازار خان یزد مناسب است، اما بسته به اینکه چه تجربه‌ای مدنظر شما باشد، یکی از این دو زمان انتخاب خواهد شد. هنگام صبح می‌توان آرامش و راحتی را تجربه کرد، اما شب‌هنگام انرژی و جنب‌وجوش بازار را بیشتر احساس خواهید کرد.
سایر جاذبه های مجموعه خان یزد
مجموعه خان یزد شامل بخش‌های مختلفی است که هر کدام جاذبه‌ای خاص دارند. این بازار فقط یکی از این بخش‌هاست که گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند.
مطالب مرتبط
بازار تاریخی قیصریه یزد
بازار تاریخی قیصریه یزد یکی دیگر از مکان‌های دیدنی نزدیک به بازار خان یزد است. این بازار که به دلیل معماری منحصر به فردش جزو پنج بازار مشهور کشور محسوب می شود، قدمتی بیش از هشتصد سال دارد.
بازار قیصریه در گذشته محل فروش کالاهای گران‌قیمت بوده است اما اکنون عمدتاً پارچه‌های ابریشمی و نفیس در آن یافت می شود. این بازار حاوی دو درب ورودی باشکوه چوبی است که هنوز هم مورداستفاده قرار می‌گیرند.
معماری ظریف و شیک بازار قیصریه باعث شده تا نور از سقف دالان‌های آن به زیباترین شکل ممکن بازتاب پیدا کند. این بازار تاریخی در میان بازار خان و مدرسه خان واقع شده و فصول بهار و پاییز بهترین زمان برای بازدید از آن است. بازدید از بازار قیصریه به شناخت بهتر معماری و فرهنگ یزد کمک می‌کند.
میدان خان یزد
میدان خان یزد هم از جمله مناطق زیر مجموعه خان یزد محسوب می شود. این میدان به جای دایره شکل، مستطیلی شکل است و میان حمام خان، بازار خان و مدرسه صفوی شفیعیه قرار گرفته است.
این میدان دارای مغازه‌های کوچک و بزرگی است که در زیر سردرها و سایبان‌های قدیمی قرار گرفته‌اند. باغچه‌های کوچکی نیز در میان این میدان وجود دارد که آن را شبیه پارک کرده است. حضور درختان و حوض همچنین نیز باعث مطبوع‌شدن هوا شده است.
دیواره‌های میدان دارای قوس‌های پشت‌سرهم است که به زیبایی و شکوه آن افزوده است. اگرچه میدان به نظر ساده می‌آید اما به دلیل دارابودن قوس‌های منظم، دارای مهندسی پیچیده‌ای است که نشان از هوشمندی معماران دوران خود است.
مدرسه خان یزد
مدرسه خان یزد که در سال ۱۱۸۶ توسط محمدتقی خان بافقی در بازار خان یزد ساخته شده، از جمله مراکز مهم آموزشی در زمان خود بوده است. این مدرسه سه حیاط بزرگ داشته که دو تای آن ها به صورت قرینه و یکی در وسط قرار داشته است. سبک معماری آن متعلق به اواخر دوره صفوی و ابتدای قاجار است.
یکی از ویژگی‌های بارز این مدرسه وجود راه زیرزمینی برای ارتباط مدرسه با مصلی بوده که نشانه‌ای از ارتباط علمی میان این دو مرکز آموزشی است. امروزه نیز این مدرسه دارای حدود ۱۸۰ طلبه فعال است. کاشی کاری سقف با الهام از مسجد شیخ لطف الله اصفهان ساخته شده است.
حمام خان یزد
حمام خان یزد که در میدان خان و کنار مجموعه تاریخی خان واقع شده، یکی از باشکوه‌ترین حمام‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود. این حمام دارای قسمت‌های مختلفی مانند، گرم‌خانه، سر بینه و ورودی است. زیربنای آن ۹۰۰ متر مربع و کل مساحت زمین آن ۱۱۷۰ متر مربع است.
سقف حمام خان گنبدی‌شکل بوده و طاق‌های آن دارای الگوهای زیبای اسلیمی است. دیوارهای سر بینه نیز تزییناتی داشته که اکنون تنها اثر کمی از آن باقی‌مانده است. این حمام در سال ۱۳۷۳ به رستوران سنتی تبدیل شد تا گردشگران بتوانند پس از بازدید از مجموعه تاریخی خان، در آنجا از غذاهای محلی لذت ببرند.
کلام آخر
بازار خان یزد، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین بازارهای شهر یزد، نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ این شهر ایفا می‌کند. این بازار در دوران قاجاریه ساخته شده و طول آن ۲۷۴ متر است.
بازار خان به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: بخش شمالی-جنوبی با طول ۷۸ متر و ۵۳ مغازه، و بخش شرقی-غربی با طول ۱۸۰ متر و ۱۰۰ حجره. این ساختار منحصر به فرد، بازتابی است از معماری سنتی و طراحی هوشمندانه برای تأمین آسایش در آب‌وهوای گرم و خشک یزد.
مصالح به‌کاررفته در ساخت بازار شامل آجر، گل و گچ است که نه‌تنها به زیبایی بصری آن افزوده، بلکه به خنک و مطبوع نگه‌داشتن فضای داخلی در فصول گرم سال نیز کمک می‌کند. همچنین، وجود صنوف سنتی مانند آهنگری، زرگری و مسگری در این بازار، بیانگر تنوع فعالیت‌های اقتصادی و اهمیت آن در زندگی روزمره مردم یزد است.
بازار خان یزد به دلیل عرضه کالاهای سنتی و محلی همواره موردتوجه گردشگران و ساکنان یزد بوده است. این بازار نه‌تنها به عنوان مرکز خرید، بلکه به‌عنوان یک فضای تعاملی و اجتماعی نیز نقش بسزایی در حفظ و انتقال میراث‌فرهنگی شهر ایفا می‌کند. بنابراین، بازار خان یزد به‌عنوان یک میراث ارزشمند تاریخی و فرهنگی شناخته می‌شود که به طور مستمر موردتوجه و حفاظت قرار می‌گیرد.