یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین مکان‌های گردشگری در هر شهر و کشوری بازارها علی‌الخصوص بازارهایی با بافت سنتی و قدیمی هستند. کشورمان ایران از قدیم‌الایام دارای معماری سنتی خاص و ویژه‌ای بوده و بسیاری از شهرها همچنان این بافت سنتی را حفظ کرده‌اند. بازارهای قدیمی اما به‌نوعی تجلی‌گاه روحیه‌ی سنتی ایرانی و صلح و صفای میان مردم هستند. پایتخت ایران یعنی تهران هم از این نعمت بی‌بهره نیست. بازار تجریش در تهران یکی از مهم‌ترین این بازارهای سنتی در کشور به حساب می‌رود که هنوز هم زندگی در آن جریان دارد. در این مقاله با الی گشت همراه باشید تا بیشتر درباره بازار تجریش و تکیه تاریخی آن بدانیم.
بازار تجریش نیازی به معرفی ندارد اما باید گفت این بازار سنتی که در شمال تهران و در منطقه شمیرانات واقع شده، دو محله قدیمی سرپل و تجریش را به هم متصل می‌کند. این بازار از یک سو به میدان تجریش و از سوی دیگر به میدان قدس و متروی تجریش منتهی می‌شود. همچنین امامزاده صالح در بخش انتهایی این بازار قرار گرفته است. گفتنی است این بازار تاریخی که از جمله مراکز مهم گردشگری شهر تهران و محله تجریش به حساب می‌رود به عنوان نمونه‌ای کوچک از بازار بزرگ تهران شناخته می‌شود.
این بازار سرپوشیده طولی حدود ۷۰۰ متر دارد با بیش از ۴۰۰ باب مغازه و حجره که در بالای هرکدام بر کاشی‌های فیروزه‌ای نامشان نوشته شده. این بازار با کاشی‌کاری‌ها و معماری سنتی‌اش، از محبوب‌ترین مکان‌ها در تهران بزرگ و شلوغ است. گفتنیست ترکیب بازار، مساجد، امامزاده، تکایا و شهرداری در یک محله، درست به ارگ در شهرهای اسلامی شباهت دارد و بازار تجریش را تبدیل به مرکزی فرهنگی اجتماعی کرده. لازم به ذکر است این بازار بعد از مرمت و بازسازی، جلوه بسیار بهتری پیدا کرده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد این بازار سنتی دسترسی خوب آن به وسایل حمل و نقل شهری همچون بی‌آرتی، مترو و تاکسی است. در واقع شما از هرکجا تهران به‌راحتی می‌توانید خودتان را به این بازار برسانید. از دیگر خصوصیات جالب‌توجه این بازار هم باید به تنوع اجناسی اشاره کرد که در آن فروخته می‌شود. دروغ نگفته‌ایم اگر بگوییم که از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در این بازار پیدا می‌شود!
اما شاید بخواهید قدری درباره تاریخچه بازار تجریش این قلب تپنده‌ی تهران و شمیران بدانید. لازم به ذکر است قدمت این بازار، ۷۰ سال تخمین زده شده گرچه کسبه قدیمی آن معتقدند این بازار قدمتی بالغ بر ۱۵۰ سال دارد. همچنین سازه‌هایی مانند تکیه معروف تجریش با ۲۲۰ سال قدمت گواه این هستند که این بازار بسیار قدیمی‌تر از آن چیزی است که گفته می‌شود.
برای آشنایی با تاریخچه بازار تجریش ناگزیر باید قدری درباره پیشینه محله تجریش بدانیم. خوب است بدانید تجریش ابتدا به شکل امروزی نبود و اکثرا از باغ‌ها و خانه‌های ییلاقی بزرگ و روستاها تشکیل شده بود. در واقع عشایر و مردم در فصل بهار و تابستان به این منطقه ییلاقی می‌آمدند. همچنین در این فصول کارگرانی از طالقان، لرستان، نایین و نطنز به این ناحیه می‌آمدند تا در باغ‌های آن مشغول به کار شوند. بعضی از این افراد به‌مرور در تجریش ساکن شدند.
اما بعدازاین که رضاشاه دربند را به عنوان ییلاق خود انتخاب کرد، تجریش رونق و توسعه بیشتری یافت. تا جایی که جاده قدیم شمیران تا میدان تجریش ساخته شد و ایستگاه‌های اتوبوس و سواری جای حمل و نقل با چارپایان را گرفت.
همان‌طور که گفتیم تجریش کم‌کم به عنوان محلی مهم توسعه پیدا کرد و رفت‌وآمد تهرانی‌ها به این منطقه بیشتر شد. رفته‌رفته بعضی از اهالی با زدن غرفه در حوالی تکیه تجریش، به فروش میوه‌های باغ‌های تجریش، ازگل، دارآباد و فرمانیه پرداختند. کم‌کم حتی غرفه‌های کارهای تجاری هم مشغول به فعالیت شدند. این غرفه‌ها را بعدها در ازای پرداخت یک تا پنج تومان در ماه اجاره می‌دادند.
به‌تدریج تعداد حجره‌ها و مشاغل در بازار تجریش افزایش پیدا کرد و از لبنیاتی تا قصابی، بقالی، پارچه‌فروشی، آهنگری، عطاری و قهوه‌خانه در این محل شروع به کار کردند. جالب است بدانید تا بیش از ۵۰ سال قبل، کل بازار روباز بود و به همین خاطر بازار در فصول سرد و با بارش سنگین برف تعطیل می‌شد. این شد که کسبه این بازار تصمیم به ساخت سقفی چوبی برای آن گرفتند و مغازه‌هایشان را با تیر چوبی، خشت و گل و سقف شیروانی پوشاندند.
گفتنی است در سال ۱۳۵۲ سقف‌های آهنی و یکدست جایگزین سقف چوبی و حلبی که تا همین چند سال پیش وجود داشت، شد. سرانجام سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری طی مرمت بازار، شکل و شمایل سنتی به آن بخشید و مغازه‌ها را با کتیبه‌های کاشی‌کاری سنتی مزین کرد و بازار تجریش را به شکل امروزی درآورد.
امروزه بسیاری برای گشت‌وگذار و وقت‌گذرانی یا خرید و خوردن خوراکی‌ها و غذاهای خوشمزه و یا حتی عکاسی در ایام مختلف سال و ساعات مختلف شبانه‌روز به این بازار سنتی می‌روند و از هیاهوی همیشگی و عطر مطبوع زندگی لبریز می‌شوند.
بازار تجریش بخش‌های مختلفی دارد. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا به معرفی برخی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین این قسمت‌ها بپردازیم.
یکی از مهم‌ترین بخش‌های بازار تجریش که در واقع قدیمی‌ترین قسمت آن هم هست، تکیه بازار است. این تکیه که به‌نوعی نمایانگر هویت مردمی این بازار است، در حال حاضر در انتهای بازار شامل محوطه بزرگی می‌شود که امروزه به عنوان میدان میوه و تره‌بار به چشم می‌خورد. در واقع تکیه بزرگ تجریش شامل تکیه بالا و تکیه پایین می‌شود که حدود ۲۲۰ سال قبل و در دوران قاجار ساخته شده و از قدیمی‌ترین تکیه‌های پایتخت به شمار می‌رود. گفتنی است تکیه تجریش با نمادهای شهر تهران عمیقاً مرتبط است به‌نحوی‌که هم بخشی از بازار است و هم میوه‌فروشی در آن برقرار است.
درباره تاریخچه ساخت این تکیه باید گفت باغداران و روستاییان تجریش در اوایل قرن دوازدهم هجری شمسی تصمیم به ساخت ساختمانی برای عزاداری امام حسین گرفتند. مردم این محله تا قبل از آن برای عزاداری در مسجد جمع می‌شدند یا در خانه‌های خود مجالس عزاداری برپا می‌کردند. اما جمعیت زیاد مهمانان باعث شد به فکر ساخت تکیه بیفتند.
ساخت تکیه با مساحت تقریبی ۱۱۰۰ متر‌مربع در سال ۱۱۷۶ هجری شمسی پایان یافت. باید گفت در ابتدا محوطه داخلی تکیه مسقف نبود و بعدتر برای محوطه ۶۰۰ مترمربعی وسط آن سقف ساخته شد. عزاداری‌های محرم و صفر هر سال باشکوه ویژه‌ای در این تکیه برگزار می‌شد تا اینکه متأسفانه سیل ویرانگر سال ۱۳۶۶ مناطقی از تجریش را ویران کرده و به این تکیه بزرگ هم صدماتی وارد کرد. بااین‌وجود طاق‌نماها و سقف آن سالم ماند و مردم دوباره آن را بازسازی و تعمیر کردند.
تکیه بزرگ بازار تجریش دارای محوطه‌ای بزرگ و چندضلعی است که وسط آن برای سن تعزیه طراحی شده و در ایام محرم دورتادور آن فرش می‌شود. گفتنی است ساختمانی دوطبقه هم دور این حسینیه قرار گرفته که در زمان‌هایی به جز مراسم عزاداری امام حسین به‌عنوان محل کسب‌وکار از آن استفاده می‌شود.
در قسمت غربی این تکیه هم مغازه‌ای چند دهنه دیده می‌شود که نسبت به باقی مغازه‌ها، ارتفاع بیشتری دارد و در حقیقت شاه‌نشین است. همچنین در اطراف محوطه تکیه، طاق‌نماهایی به چشم می‌خورد که به مدت ۱۱ ماه به کاسبان اجاره داده می‌شود و همه‌ی مبلغ دریافتی برای امور تکیه اختصاص پیدا می‌کند.
لازم به ذکر است اهمیت و ارزش تکیه بازار تجریش تا حدی است که در سال ۱۳۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده. همچنین تعزیه‌های باشکوهی در این مکان برگزار می‌شود که به‌عنوان میراث معنوی ثبت شده‌اند.
تکیه پایین بازار تجریش در کنار مسجد اعظم تجریش واقع شده. این تکیه هم در گذشته بام و ۲۰ طاق‌نما داشته تا اینکه بعدتر برای آن سقف شیروانی کار گذاشته شد. لازم به ذکر است که این تکیه در انتهای کوچه زغالی‌ها (خیابان محمودی) قرار گرفته است.
جالب است بدانید کاسبان تکیه پایین، بر روال آیینی قدیمی با رسیدن محرم دست از کار می‌کشند و میدان تکیه پایین را برای عزاداری آماده می‌کنند و همچنین نخل قدیمی تکیه را برای آیین نخل گردانی به میدان می‌آورند. گرچه امروزه مانند قدیم در این محل مراسم تعزیه برگزار نمی‌شود اما اهالی قدیمی همچنان در ایام محرم خود را به تکیه می‌رسانند تا چراغ مجلس عزاداری خاموش نشود.
مطالب مرتبط
از دیگر بخش‌های مشهور و دیدنی بازار تجریش مساجد آن هستند. سه مسجد در این بازار وجود دارند که در نزدیکی تکیه تجریش واقع شده‌اند. در حقیقت باید گفت در زمان‌های قدیم اغلب در نزدیکی بازارها، مدرسه و مسجد می‌ساختند. اتفاقی که برای بازار تجریش هم افتاد. گفتنی است مسجد صاحب‌الزمان یا مسجد خان، مسجد سیدالشهدا و مسجد اعظم در این بازار وجود دارند و این امکان را به بازدیدکنندگان می‌دهند تا به هنگام اذان برای خواندن نماز جماعت به این مساجد بروند.
از دیگر جاهای معروف بازار تجریش بازار میوه آن است. در این بازار انواع و اقسام میوه‌های تازه و خوشمزه فروخته می‌شود. به‌خصوص میوه‌های کمیابی همچون بلوبری مکزیکی و آووکادو آمریکایی که شاید حتی اسمش را نشنیده و مانندش را جای دیگری ندیده باشید. باید اضافه کرد اغلب هر میوه‌ای که فصلش تمام شده را هم می‌توانید در بازار تجریش پیدا کنید.
گفتنی است میوه‌های این بازار بهترین کیفیت را میان بازارهای تره‌بار تهران دارند و آنها را معمولاً با دستمال خیس یا واکس مخصوص میوه تمیز و براق می‌کنند تا هم زیباتر به نظر برسند و هم ماندگاری بالاتری پیدا کنند.
از دیگر قسمت‌های محبوب بازار تجریش باید به غذاخوری‌ها و رستوران‌های رنگارنگ آن اشاره کرد. گفتنی است چندین رستوران سنتی، کبابی، کافی‌شاپ و فست‌فود در نزدیکی این بازار مشغول به کارند که می‌توانید بعد از گشت‌وگذار در بازار به آنها بروید. همچنین رستوران‌هایی با سرو جگر، آش، کله‌پاچه و حلیم هم انتظارتان را می‌کشند. در زمستان مغازه‌های لبو و باقالی‌فروشی هم در این محله به چشم می‌خورند که در سرمای هوا حالتان را جا می‌آورد. در فصل تابستان هم آب‌میوه و بستنی‌فروشی‌ها پذیرای شما خواهند بود.
از دیگر دیدنی‌ها و بخش‌های جذاب این منطقه باید به مراکز خرید مجاور بازار تجریش اشاره کرد. از جمله این مراکز می‌توان از پاساژ قائم، البرز، ارگ و بعثت در مجاورت بازار که به فروش انواع پوشاک، کیف و کفش، لوازم آرایشی، صنایع‌دستی، عطر و اجناس دیگر اختصاص دارند نام برد. باید اضافه کرد قیمت اجناس این مراکز خرید گران‌تر از مغازه‌های بازار تجریش است.
همان‌طور که گفتیم در بازار تجریش از شیر مرغ تا جان آدمیزاد پیدا می‌شود. علاوه بر میوه‌های خوشمزه و تازه در بازار تجریش مغازه‌های لوازم‌خانگی که ظرف‌وظروف و لوازم آشپزخانه می‌فروشند، مغازه‌های ادویه فروشی و ترشی‌فروشی و همچنین مغازه‌های لباس‌فروشی که انواع پوشاک زنانه و مردانه و بچگانه می‌فروشند، مغازه‌های خشکبار و همچنین حجره‌های فروش صنایع‌دستی مثل گلیم و تسبیح و جواهر و زیورآلات هم وجود دارند که با رفتن به این بازار می‌توانید از آنها خرید کنید.
شما می‌توانید به‌راحتی با استفاده از مترو خود را به بازار تجریش برسانید. کافی است سوار خط کهریزک به تجریش شوید و در ایستگاه آخر یعنی ایستگاه تجریش پیاده شوید و چند قدم تا بازار را پیاده طی کنید. همچنین با استفاده از بی‌آرتی‌های خط راه‌آهن به تجریش و اتوبوس‌های خط رسالت به قدس می‌توانید خودتان را به میدان قدس و تجریش و بازار آن برسانید. علاوه بر این تاکسی‌های خطی زیادی از نقاط مختلف تهران به میدان تجریش و قدس می‌آیند و می‌توانید از آنها هم استفاده کنید. در صورت استفاده از اتومبیل شخصی هم می‌توانید از یکی از خیابان‌های ولیعصر، شریعتی، نیاوران و محله زعفرانیه، خود را به میدان قدس یا تجریش برسانید.
بازار تجریش، در تمام روزهای هفته و حتی جمعه‌ها از ساعت ۹ تا ۲۲ باز و مشغول به کار است و تنها در ۴ روز ابتدایی سال تعطیل است.
در این مقاله از الی گشت به معرفی بازار تجریش و تکیه تاریخی آن پرداختیم. درباره تاریخچه این بازار و محله تجریش و همچنین تکیه پایین و بالا و معماری آن صحبت کردیم و بخش‌های مختلف این بازار سنتی را بررسی کردیم و از اجناسی که می‌توان از این بازار خریداری کرد حرف زدیم. اگر شما هم به بازدید از بازارهایی با بافت سنتی علاقه‌مندید بازدید از بازار بزرگ تجریش را از دست ندهید.