آیورودا یک سیستم پزشکی جایگزین با ریشه های تاریخی در شبه قاره هند است. متون اصلی کلاسیک آیورودا روایت می کنند که خدایان دانش پزشکی را به پادشاهان و سپس به پزشکان انتقال دادهاند. در سوشروتا سامهیتا (Sushruta Samhita) نوشته شده است که دانونتاری (Dhanvantari)، خدای هندو آیورودا، خود را به عنوان پادشاه وارناسی (Varanasi) در مقابل مردم مجسم کرد و به گروهی از پزشکان، از جمله سوشروتا، پزشکی آموخت. درمان های آیورودا در طی این دو هزار سال تکامل یافتهاند. روش های درمانی آیورودا معمولاً بر پایه ترکیبات گیاهی، مواد و سنگ های معدنی هستند.
برخی از محققان ادعا می کنند که آیورودا از دوران ماقبل تاریخ به وجود آمده و برخی از مفاهیم آیورودا از زمان تمدن دره سند یا حتی پیش از آن وجود داشته است. آیورودا به طور قابل توجهی در دوره ودایی توسعه یافت و بعداً برخی از سیستم های غیر ودایی مانند بودیسم و جینیسم نیز مفاهیم و روش های پزشکی که در متون کلاسیک آیورودا وجود دارد را توسعه و گسترش دادند. در طب آیورودا بر تعادل دوشا تأکید شده و سرکوب نیازهای طبیعی ناسالم تلقی می شود و این عمل را عامل ابتلا به بیماری های مختلف میداند. رساله های آیورودا سه پایه اساسی دوشا یعنی واتا، پیتا، کافا را توصیف می کند و در ادامه بیان می کند که عدم تعادل در این منجر به بیماری ها خواهد شد. رساله های آیورودا پزشکی را به هشت جز تقسیم می کند.
اولین نسخه های کلاسیک سانسکریت آیورودا، پزشکی را به هشت جز تقسیم می کند. این بحث که “طب هشت جز دارد”، اولین بار در قرن ۴چهارم قبل از میلاد، در حماسه سانسکریت مهابهاراتا، دیده شد. این اجزا عبارت است از:
کیاچیکیتسو (Kāyachikitsā): پرشکی عمومی، طب بدن و جسم
کومارا برتیا (Kaumāra-bhṛtya) (اطفال): بحث در مورد مراقبت های قبل از تولد و پس از تولد از نوزاد و مادر، روش های بارداری، انتخاب جنسیت، هوش و فطرت کودک و بیماری های دوران کودکی و مامایی.
شلی تنترا (Śalyatantra): تکنیک های جراحی و استخراج اشیا خارجی
شلی کتنترا (Śhālākyatantra) (گوش و حلق و بینی): درمان بیماری های گوش، چشم، بینی، دهان و…
بهتاوییدی (Bhūtavidyā): داشتن آرامش خاطر داشتن و روحیه مثبت و شاداب
آگاداتنترا (Agadatantra)/ ویشاگارا-وایرود تانترا (Vishagara-vairodh Tantra) (سم شناسی): شامل مواردی در مورد اپیدمی ها، سموم موجود در حیوانات، سبزیجات و مواد معدنی است. همچنین شامل موارد و نکات کلیدی برای شناخت ناهنجاری ها و پادزهرهای آن ها است.
رسینتنترا (Rasāyantantra): جوان سازی و تقویت کننده ها برای افزایش طول عمر، عقل و قدرت
وجیکرناتنترا (Vājīkaraṇatantra): داروهای افرودیزیاک و روش های درمانی برای افزایش حجم و زنده ماندن اسپرم و لذت جنسی. همچنین با مشکلات ناباروری (برای کسانی که امیدوار به بارداری هستند) و رشد معنوی (تبدیل انرژی جنسی به انرژی معنوی) نیز سروکار دارد.
“آیورودا” کلمهای سانسکریت است و به معنی دانش زندگی و طول عمر می باشد. ایده های نظری اصلی آیورودا در اواسط هزاره اول قبل از میلاد مسیح توسعه یافت و به شکل موازی فلسفه های سامکهیَه و وی شیشکا و همچنین بودیسم و جینیسم را نیز نشان می دهد. اساس و پایه این طب برحفظ تعادل در زندگی تاکید دارد و سرکوب نیازهای طبیعی را ناسالم می داند و عقیده دارد سرکوب این نیازها منجر به بیماری خواهد شد. به عنوان مثال گفته می شود سرکوب عطسه باعث درد شانه می شود. با این حال، آیورودا همچنین به مردم توصیه می کند حد معقول رعایت در نیازهای طبیعی را نظر گرفته و افراط و تفریط در نیازهایی مانند غذا خوردن، خواب و مقاربت جنسی و… را کنار بگذارند.
طبق آیورودا، بدن انسان از بافت (dhatus)، مواد زائد (malas) و مواد بیولوژیکی (doshas) تشکیل شده است. هفت جز داتوس (dhatus) شامل پلاسما (rasa)، خون (rakta)، عضلات (māmsa)، چربی (meda)، استخوان (asthi)، مغز (majja) و منی است. آیورودا مانند طب دوران باستان کلاسیک، مواد بدنی را از نظر تاریخی به پنج عنصر باستانی یعنی خاک، آب، آتش، هوا و اتر تقسیم کرده است. همچنین بیست گونا (gunas) وجود دارد که در تمام مواد ذاتی هستند. گونا در ده جفت دسته بندی می شود: سنگین/ سبک، سرد/ گرم، تر/ خشک، کند/ تیز، پایدار/ متحرک، نرم/ سخت، غیرلغزنده/ لغزنده، صاف/ زمخت، جز/ کل و چسبناک/ مایع.
سه طبع بدنی دوشاها یا تریدوشا، واتا (فضا یا هوا، برابر با سیستم عصبی)، پیتا (آتش، معادل آنزیم ها) و کفا (زمین و آب، معادل مخاط) است. مجموعه ای موازی از دوشاهای ذهنی تحت عنوان روانشناسی کنترل ساتوگون، راجوگون و تاموگون هستند. هر دوشا دارای ویژگی ها و نقش های خاصی در بدن و ذهن است. بنابراین غلبه طبیعی یک یا چند دوشا، ساختار بدنی و شخصیت فرد را توضیح می دهد. سنت آیورودا معتقد است که عدم تعادل در بین دوشاهای جسمی و ذهنی یکی از علل اصلی بیماری است. یکی از دیدگاههای طب آیورودا این است که دوشاها وقتی با یکدیگر برابر باشند در تعادل خواهند بود، اما از یک نقطه نظر دیگر هر انسانی ترکیبی منحصر به فرد از دوشاها را دارد که خلقوخو و خصوصیات این شخص را تعریف می کند. در هر صورت، آیورودا بیان می کند که برای افزایش و کاهش میزان دوشاها، هر فرد باید رفتار یا محیط خود را تنظیم و حالت طبیعی خود را حفظ نماید.
پزشکان و درمانگرایان طب آیورودا باید ترتیب دوشا جسمی و ذهنی فرد را تعیین کنند، زیرا گفته می شود برخی از پراکریتیها زمینه را برای ابتلا به بیماری های خاص فراهم می کنند. به عنوان مثال، فردی لاغر، خجالتی، تحریک پذیر و دارای سیب آدم متورم، احتمالاً از نوع واتا پراکریتی است و بنابراین بیشتر در معرض بیماری هایی مانند نفخ شکم، لکنت زبان و روماتیسم خواهد بود.
از دیدگاه طب آیورودا افرادی که دارای تیپ شخصیتی واتا هستند دارای خصوصیات خاصی مانند ساختار جسمانی سبک و لاغر، سرعت بالا در انجام فعالیت ها، خشکی پوست و نامنظمی دندان ها، نا منظم بودن گوارش و زمان احساس گرسنگی، خواب سبک و مقطعی یا بی خوابی، اشتیاق، سرزندگی و قدرت تخیل قوی، هیجان زدگی و حالات متغیر، فراگیری سریع اطلاعات تازه و نیز فراموشی سریع آموخته ها، گرایش به نگرانی، یبوست مزاج، خستگی زودرس و ظهور انفجاری انرژی روانی و جسمانی هستند.
ویژگی های تیپ شخصیتی پیتا:
ساختار متوسط، میزان تاب و توان معمولی، گرسنگی و تشنگی شدید و دستگاه گوارشی نیرومند، بروز خشم و عصبانیت در شرایط تحت فشار، رنگ پوست روشن یا سرخ و سفید ،اغلب همراه با کک و مک، عدم تحمل نور آفتاب و هوای گرم، زرنگی ، چاره جو یی و علاقمندی به چالش و مبارزه طلبی، قدرت ذهنی بالا و قاطعیت، شیوه بیان دقیق و شمرده، ناتوانی برای چشم پوشی از خوردن یک وعده غذا از جمله ویژگی های کلی شخصیتی افرادی با تیپ پیتا هستند. افرادی با ویژگی شخصیتی پیتا معمولا دارای رنگ مو بور، قهوه ای روشن، یا سرخ هستند.
ویژگی های شخصیتی تیپ کافا:
دوشا کافا ثابت و پایداری را چه از نظر جسمی و روحی برای افرادی با این نوع شخصیت به همراه دارد. آیورودا ویژگی های شخصیتی تیپ کافا را اینگونه تعریف می کند: بدنی محکم و نیرومند با قدرت جسمانی زیاد و مقاوم، برخوردداری از انرژی پایدار، کندی و موزون بودن در عمل، شخصیت آرام با اعصابی راحت و دیر خشم، پوست خنک ،نرم و ضخیم و رنگ پریده و غالباً چرب، کندی در جذب اطلاعات جدید ولی برخورددار از حافظه خوب، خواب سنگین و ممتد، کندی عمل گوارش و میزان گرسنگی اندک، داشتن شخصیت مهربان، صبور و با گذشت، گرایش به احساس تملک و راحت طلبی.
جلسات درمانی آیورودا
بعد از چکاپ کلی و تعیین نوع مزاج، اگر درمانگر عدم تعادلی را در بدن بیمار تشخیص دهد، مجموعه ای از درمان های موجود در طب آیورودا را برای بیمار تجویز کند. این درمان ها ممکن است شامل گیاهان دارویی، تغییر شیوه زندگی، اصلاح رژیم غذایی، مدیتیشن و یوگا، تمرینات تنفسی و پاکسازی با دوش یا تنقیه باشد. به عنوان مثال، افرادی که از نوع تیپ شخصیتی کافا هستند ممکن است بدن آن ها دچارمتابولیسم کند یا اضافه وزن شده باشد، در این مورد پزشک آیورودا تشخیص می دهد که کافا در این فرد بیش از حد افزایش یافته است بنابراین مجموعه ای از تمرینات ورزشی و رژیم غذایی سبک را تجویز می نماید. یوگا، هومئوپاتی، ماساژ، مدیتیشن، رایحه درمانی و… از جمله فعالیت های بدنی است که امروزه درمانگران آیورودا با ترکیب ورزش های غربی و شرقی برای بیماران در نظر می گیرند.
رژیم غذایی آیورودا
- غلات خیس خورده: کینوآ، ارزن، جو دوسر، جو، برنج سفید یا قهوه ای ( یا پودینگ برنج )
- گوشت: مرغ، گوزن، بز، خوک، خرگوش، بوقلمون یا ماهی.
- چربی های سالم: روغن حیوانی، آب دوغ، کرم شیرین، شیر با چربی کامل یا ماست، روغن زیتون و روغن نارگیل.
- ادویه جات: زردچوبه، زیره، رازیانه، زنجبیل، هل، گشنیز، دارچین، میخک، سنگ نمک، نعناع، فلفل سیاه و پونه.
- لوبیا و حبوبات خیس خورده: ماش، لوبیا سیاه لاک پشتی، لوبیا قرمز، عدس، نخود و لوبیای آزوکی.
- سبزیجات فصلی: مارچوبه، چغندر، کلم، هویج، گشنیز، بادمجان، ریشه رازیانه (بادیان رومی)، سیر، لوبیا سبز، نخود سبز، تره فرنگی، بامیه (پخته شده)، شقاقل، کدو تنبل، تربچه، شلغم زرد یا شغلم سوئدی، کدوی اسپاگتی و اسفناج.
- میوه های فصلی: مثل سیب، خرما، انجیر، گریپ فروت، گواوا، لیمو ترش زرد، لیمو ترش سبز، پرتقال تاچیبانا، پرتقال، گلابی، آلو ( زردآلو )، انبه، انار و نارنگی.
- آجیل و دانه ها: کنجد، بادام، بادام هندی، ماکادمیا، پیکن، آجیل کاج، پسته و گردو.
- ریشه سبزیجات: سیب زمینی شیرین، سیب زمینی، شلغم، خربزه زمستانه، کدو گردویی و کدو حلوایی.
- غذاهای تخمیر شده: ماست و میسو
- نوشیدنی: آب ، انواع چای و عسل خام.