مشهد شهر زیارت و سیاحت است. بماند که عاشقان زیارت در این شهر بیشتر از عاشقان سیاحت در آن هستند. مشهدی‌ها مردمانی بسیار خوش قلب و مهربان بوده و برخلاف آب و هوای سرد شهرشان، خونگرم و مهمان نوازند. مردمانی با فرهنگی غنی و پشتوانه‌ای محکم به آیین‌ها و مراسمات متعدد و متنوع که قدمت آن‌ها به ایران باستان می‌رسد. مشهد را هم باید دید و هم باید در تمام ابعاد شناخت. شهری که در هر بزرگراه و کوچه‌اش سنت و آداب و رسوم مردمان آن را می‌توان به وضوح تماشا کرد. امیدواریم این مطلب به خوبی تمام ابعاد آداب و رسوم و فرهنگ مردم مشهد را به تصویر بکشد.
فرهنگ مردم مشهد غنی و مملو از جاذبه‌های متعدد و متنوع است. البته این موضوع در مورد تمام شهرهای ایران صدق می‌کند. هر شهر در کشور ما برای خودش کتابی مملو از جاذبه‌های آداب و رسوم سنتی و خاص است که نمی‌توان نادیده گرفت یا فراموش کرد. در این متن هم قرار است حق مطلب را در حوزه آداب و رسوم مردم شهر مشهد ادا کند. پس اگر آماده هستید با هم گشت و گذار در میان این آداب و رسوم این شهر را آغاز کنیم.
آیین نقاره زنی در حرم مطهر امام رضا (ع) یکی از سنت‌های دیرینه و پرشکوه در فرهنگ مردم مشهد است که ریشه در تاریخ ایران دارد. این مراسم با نواختن نقاره‌ها و طبل‌ها در اوقات معینی از روز، به ویژه هنگام طلوع و غروب خورشید، برگزار می‌شود و نمادی از احترام و ارادت به امام هشتم شیعیان است.
نواختن نقاره در حرم مطهر امام رضا (ع) از قرن دهم هجری قمری مرسوم شده است. در این دوره، نقاره زنی به عنوان یک سنت دربار سلطنتی ایران رواج داشت و در مراسم‌های مختلفی مانند جشن‌ها، پیروزی‌ها و مناسبت‌های مذهبی اجرا می‌شد. همچنین در حرم امام رضا (ع)، این سنت با هدف اعلام اذان و ایجاد فضایی معنوی برای زائران و مجاوران حرم هم برگزار می‌شد.
در مراسم نقاره زنی حرم مطهر، چهار نفر به عنوان نقاره زن و شش نفر به عنوان کرنای زن حضور دارند. نقاره زنان در سمت راست نقاره خانه و کرنای زنان در سمت چپ آن قرار می‌گیرند. نقاره زنان با نواختن نقاره‌ها و کرنای زنان با دمیدن در کرناها، اذکار و اذان را به صورت هماهنگ اجرا می‌کنند. این مراسم در اوقات معینی از روز، به ویژه هنگام طلوع و غروب خورشید، برگزار می‌شود.
آیین نقاره زنی در حرم امام رضا (ع) نه تنها به عنوان یک سنت فرهنگی ارزشمند شناخته می‌شود، بلکه به عنوان نمادی از وحدت و همبستگی مسلمانان و ارادت به اهل بیت (ع) هم مطرح است. این مراسم با ایجاد فضایی معنوی و دلنشین، به زائران و مجاوران حرم مطهر امام رضا (ع) احساس نزدیکی و ارتباط بیشتری با امام هشتم شیعیان می‌بخشد.
خانه داروغه مشهد یکی از نمونه‌های برجسته معماری دوره قاجار است که با ترکیب عناصر سنتی ایرانی و تأثیرات معماری روسی، به عنوان یک اثر ملی ثبت شده و نمایانگر تاریخ و فرهنگ مردم مشهد در آن دوران است.
با الی گشت، رزرو هتل آسان‌تر از همیشه است.
این خانه در اواخر دوره قاجار به دستور یوسف خان هراتی، داروغه مشهد و رئیس نظمیه وقت، ساخته شد. معماران روسی با استفاده از مصالح بومی و ترکیب آن با سبک‌های روسی، بنایی منحصر به فرد را خلق کردند. به شکلی که در آن زمان، نخستین شومینه و حمام در مشهد و در این خانه نصب شد.
ویژگی‌های معماری خانه داروغه را مشهد را در ادامه با هم بررسی خواهیم کرد.
- ترکیب سبک‌ها: ترکیب معماری سنتی ایرانی با تأثیرات روسی، منجر به خلق فضایی منحصر به فرد شده است.
- تندیس‌های گچی و آجرکاری‌ها: تندیس‌های گچی و آجرکاری‌های این خانه از هنرهای برجسته آن هستند.
- فضاهای داخلی: فضاهای داخلی خانه شامل اتاق‌های پذیرایی، تالارها و حیاط‌های داخلی است که با استفاده از نورپردازی و تزیینات داخلی، فضایی دلنشین و متناسب با نیازهای اجتماعی آن زمان را فراهم کرده‌اند.
خانه داروغه نه تنها به عنوان محل سکونت داروغه و مرکز اداری نظمیه مشهد عمل می‌کرد، بلکه مکانی برای تجمعات اجتماعی، جشن‌ها و مراسم رسمی هم بود. این خانه نمایانگر سبک زندگی، هنر و معماری دوران قاجار است و بازتابی از فرهنگ غنی و چندوجهی ایران در آن زمان به شمار می رود.
امروزه، خانه داروغه به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی مشهد، گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و معماری را به خود جذب می‌کند و با حفظ و معرفی این میراث فرهنگی، نقش مهمی در آشنایی نسل‌های جدید با تاریخ و فرهنگ مشهد ایفا کرده است.
صنایع دستی مشهد، با تنوع و غنای خود، نمایانگر تاریخ، فرهنگ مردم مشهد و در کل هنر مردم این دیار است. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین صنایع دستی این شهر پرداخته و آن‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد.
فیروزه، سنگی بسیار باارزش و نمادین در مشهد است که از معدن فیروزه در شهرستان فیروزه استخراج می‌شود. هنرمندان مشهدی با تراش و صیقل دادن این سنگ، زیورآلاتی مانند انگشتر، گردن‌بند و دستبند تولید می‌کنند که از محبوب‌ترین سوغاتی های مشهد به شمار می‌روند.
هرکاره، سنگی نرم اما به شدت مقاوم است که هنرمندان مشهدی با استفاده از آن، ظروفی مانند دیگ‌های سنگی، قندان و گلدان می‌سازند. این ظروف با قلم زنی و نقاشی‌های زیبا تزیین می‌شوند و به دلیل مقاومت در برابر حرارت، کاربردی و زیبا واقعاً زیبا هستند.
در این هنر هم با استفاده از پوست حیوانات، به ویژه گوسفند و بز، پوشاکی مانند جلیقه، کلاه و زیرانداز تولید می‌شود. فرایند آماده سازی پوست شامل پرورش، نمک زنی و تراش است که سابقه‌ای هزار‌ساله دارد.
گلیم‌های مشهدی با طرح‌ها و رنگ‌های متنوع، از جمله طرح‌های هندسی و اسلیمی، بافته می‌شوند. این گلیم‌ها به‌عنوان فرش‌های بدون پرز، در اندازه‌ها و کاربردهای مختلف تولید شده و به تمام ایران و جهان صادر می‌شود.
سماورهای مسی و برنجی مشهد هم با طراحی‌های زیبا و کیفیت بالا، از جمله سوغاتی‌های محبوب این شهر هستند. این سماورها با دست‌سازبودن و کیفیت بالای مواد، به شدت مورد توجه گردشگران قرار گرفته و دوستداران بی‌شماری دارند.
این هنر با استفاده از قطعات کوچک آینه، طرح‌های هندسی و اسلیمی را بر روی سطوح مختلف ایجاد می‌کند. آینه کاری در حرم مطهر امام رضا (ع) و دیگر بناهای تاریخی مشهد به وفور دیده مشاهده شده و یکی از هنرهای اصیل و با رازش است.
تمامی صنایع دستی که در این بخش به آن‌ها اشاره کردیم، نه تنها نشان دهنده مهارت و ذوق هنرمندان مشهدی هستند، بلکه به عنوان سوغاتی‌های ارزشمند، یادگاری از فرهنگ غنی این دیار برای گردشگران و زائران هم به شمار می‌روند.
همان‌طور که گفتیم مشهد یکی از مهم‌ترین شهرهای مذهبی و فرهنگی ایران است که آداب و رسوم متنوع و غنی داشته و که همگی طول سال‌ها شکل گرفته‌اند. در این بخش با هم به بررسی برخی از مهم‌ترین سنت‌ها و آیین‌های مردمی در این شهر خواهیم پرداخت.
شب یلدا یا شب چله، بلندترین شب سال است که در مشهد با مراسم خاصی همراه است. خانواده‌ها در این شب گرد هم می‌آیند، به قصه گویی، شعرخوانی و خوردن میوه‌ها و تنقلات مخصوص می‌پردازند. یکی از رسوم ویژه مشهدی‌ها در این شب، مراسم کف زنی است که نوعی شیرینی سنتی بوده و در این شب تهیه می‌شود. ماده اصلی شیرین کف، ریشه گیاهی به نام چوبک یا بیخ است و تهیه آن از بعدازظهر آخرین روز پاییز آغاز می‌شود. مردان فامیل در منزل یکی از بزرگان خانواده گرد هم می‌آیند و در حین آماده سازی کف، به شادی، سرور و شوخی می‌پردازند.
این مراسم، علاوه بر تهیه یک دسر سنتی، فرصتی برای تقویت روابط خانوادگی و ایجاد خاطرات مشترک در شب یلدا هم است.
در زمان‌های کم آبی و خشکسالی، مردم مشهد به برگزاری مراسم باران خواهی می‌پردازند. در این مراسم، مردم به بیابان‌ها رفته و با دعا و نیایش، از خداوند طلب باران می‌کنند.
هرچند امروزه پوشش مدرن در مشهد رایج است، اما در مراسم‌های سنتی و مذهبی، استفاده از لباس‌های محلی همچنان مرسوم است. این لباس‌ها با رنگ‌ها و طرح‌های متنوع و شاد، نشان دهنده فرهنگ غنی این منطقه هستند.
در قسمت قبل اشاره کردیم که مشهد به عنوان یکی از مراکز مهم صنایع دستی ایران شناخته می‌شود. از جمله صنایع دستی این شهر هم می‌توان به فیروزه تراشی، گلیم بافی، معرق کاری و زعفران و نبات اشاره کرد که همیشه به عنوان سوغات، توسط زائران و گردشگران تهیه می‌شوند.
بازی‌ها هم نقش فراوانی در فرهنگ مردم مشهد دارند. در اصل این بازی های سنتی جزو میراث فرهنگی غنی این منطقه محسوب می‌شوند که در بسیاری از مراسم‌های محلی و در کنار خانواده‌ها و دوستان برگزار می‌شوند. در اینجا برخی از مهم‌ترین بازی های سنتی مردم مشهد را به شما معرفی کرده‌ایم.
چوب بازی: یکی از بازی های قدیمی و جذاب مردم مشهد که در آن دو نفر به یکدیگر چوب‌های بلند و محکمی را می‌زنند و تلاش می‌کنند طرف مقابل را به زمین بیندازند. این بازی معمولاً در مراسم خاص و جشن‌ها برگزار می‌شود.
کوزه شکنی: در این بازی، مردم به ویژه کودکان و نوجوانان، یک کوزه سفالی را بر روی زمین قرار می‌دهند و سعی می‌کنند با پرتاب سنگ یا چوب، کوزه را بشکنند. این بازی نمادی از تلاش برای شکست موانع است و در جشن‌ها و عیدها انجام می‌شود.
دراز کشیدن: این بازی در میان کودکان محبوب است و به طور معمول در روزهای تابستان در فضای باز انجام می‌شود. در این بازی، کودکانی که در حال رقابت هستند باید در مدت زمان معین، بیشترین فاصله زمانی را بدون بلند شدن، دراز بکشند.
توپ و طناب: یکی دیگر از بازی های قدیمی و ساده این است که در آن بچه‌ها باید توپ را از یک سمت به سمت دیگر بیندازند و از طناب برای مهارت‌های ویژه استفاده کنند. این بازی معمولاً برای تقویت هماهنگی دست و چشم برگزار می‌شود.
بازی سنتی گل و بلبل: این بازی در مراسم عروسی و جشن‌ها انجام می‌شود و در آن افراد در قالب تیم‌های مختلف به رقابت می‌پردازند. این بازی در واقع ترکیبی از سرگرمی و رقابت است.
تمامی این بازی‌ها نشان دهنده فرهنگ غنی و سنت‌های مردم مشهد هستند که در کنار حفظ آداب و رسوم، فرصتی برای دور هم جمع شدن و به اشتراک گذاشتن لحظات خوش هم محسوب می‌شوند.
غذاهای سنتی مشهد نه تنها طعمی خاص دارند، بلکه ارتباط عمیقی با فرهنگ مردم این شهر دارند. این غذاها معمولاً به عنوان نماد همبستگی و مهمان نوازی در مراسم و جشن‌ها تهیه می‌شوند و در کنار هم بودن افراد و خانواده‌ها را تقویت می‌کنند. بسیاری از این غذاها، مانند شله مشهدی یا آش اماج، در فصول خاص و به ویژه در ایام مذهبی یا تعطیلات مهم، مانند ماه رمضان و عیدها، تهیه می‌شوند و به نوعی نشان دهنده پیوند مردم با سنت‌ها و آداب خود هستند. علاوه بر این، استفاده از مواد اولیه محلی و طبیعتی در این غذاها بیانگر ارتباط عمیق مردم مشهد با محیط زیست و منابع طبیعی اطرافشان است.
در ادامه غذاهای سنتی و محلی این منطقه که نقش مؤثری در فرهنگ مردم مشهد دارند را، با هم مرور خواهیم کرد.
شله مشهدی: غذای شله مشهدی در مشهد بسیار محبوب است. مواد اصلی آن شامل گوشت گوسفند، برنج، لوبیا، نخود و ادویه‌جات می‌شود. شله مشهدی به طور معمول در مراسم و جشن‌ها سرو می‌شود و طعم غنی و دلپذیری دارد.
آش اماج: آش اماج از غذاهای سنتی مشهد است که با استفاده از گندم، سبزیجات، گوشت مرغ یا گوسفند و حبوبات تهیه می‌شود. این آش دارای طعمی لذیذ و مملو از مواد مغذی است و به ویژه در فصل‌های سرد سال بسیار طرفدار دارد.
اشکنه قروت: اشکنه قروت هم یک غذای سنتی و به شدت محبوب در مشهد است. این غذا از ترکیب قروت (ماده ای که از ماست یا دوغ تهیه می‌شود) و ادویه‌جات همراه با نان یا برنج تهیه می‌شود. طعم ترش و خوشمزه این غذا، آن را به یکی از گزینه‌های محبوب در مشهد تبدیل کرده است.
رشته پلو: رشته پلو را در مشهد به شکل سنتی از برنج و رشته (نوعی آرد نازک) تهیه می‌کنند. این غذا معمولاً به همراه مرغ، گوشت یا کوفته سرو می‌شود و طعم بسیار خوشمزه‌ای دارد.
خورشت ریواس: خورشت ریواس مشهدی، خورشت ترش و خوشمزه است که با استفاده از ریواس (یک نوع گیاه خوراکی ترش) و گوشت گوسفند یا مرغ تهیه می‌شود. این خورشت به ویژه در فصل بهار محبوب بوده و طعمی خاص و ترش دارد.
دیگچه: دیگچه در مشهد بسیار محبوب است و از برنج، گوشت و سبزیجات تهیه می‌شود. این غذا به طور معمول در دیگ‌های بزرگ طبخ می‌شود و طعمی کاملاً خاص و منحصر به فرد دارد.
ساطری پلو: ساطری پلو برخلاف نام عجیب و غریبش، در مشهد بسیار معروف است و از ترکیب برنج و گوشت چرخ کرده تهیه می‌شود. این غذا معمولاً به همراه سبزیجات و ادویه‌های خاص سرو می‌شود و به شدت طعم لذیذی دارد.
کله گنجشکی: کله گنجشکی هم غذایی از مشهد است که از گوشت گوسفند، نخود، برنج و ادویه‌جات تهیه می‌شود. اگر به مشهد سفر کردید، حتماً این غذا را امتحان کنید.
شیشلیک مشهد: این غذا شامل گوشت گوسفند کبابی است که در مشهد طرفداران زیادی دارد. شیشلیک به ویژه در رستوران های نزدیک حرم امام رضا (ع) بسیار پرطرف‌دار است و حتماً سرو می‌شود.
شامی مشهدی: این نوع شامی هم در مشهد با گوشت چرخ کرده، برنج و ادویه‌جات تهیه می‌شود و طعمی بسیار لذیذ و دلنشین دارد. ضمن اینکه اصلاً شبیه به شامی‌های تهیه شده در سایر نقاط ایران نیست.
سوفله مشهدی: در آخر به مشهدی می‌رسیم که در لیست غذاهای خوش طعم و خاص مشهد است و با گوشت و سبزیجات تهیه می‌شود.
تمامی این غذاها از جمله غذاهای سنتی و اصیل شهر مشهد هستند که نشان دهنده فرهنگ غذایی غنی این منطقه بوده و در سفر به مشهد نباید چشیدن طعم هیچ‌کدام از این غذاها را از دست داد.
حتماً می‌دانید که افسانه‌ها و داستان‌ها هم نقش مهمی در فرهنگ مردمان خصوصاً فرهنگ مردم مشهد دارند. در اصل مردم این دیار هم با داشتن تاریخ و فرهنگی غنی، مجموعه‌ای از افسانه‌ها و سنت‌های شفاهی را در دل خود جای داده‌اند که نشان دهنده باورها، ارزش‌ها و هویت جمعی آنان است. در ادامه، به برخی از این افسانه‌ها و سنت‌ها می‌پردازیم.
- افسانه پیر پالان دوز: در مشهد عارف بزرگی به نام شیخ محمد عارف عباسی زندگی می‌کرده که برای امرار معاشش پالان دوزی می‌کرد و به همین دلیل به پیر پالان دوز معروف شده است. مقبره او در دوره صفوی ساخته شده و از آن زمان تا کنون بارها بازسازی شده است. مردم مشهد هم همیشه برای برآوردن حاجاتشان به این مکان مراجعه می‌کنند.
- افسانه‌های خراسان: خراسان بزرگ سرشار از افسانه‌های کهن است که در دهه‌های اخیر توسط پژوهشگران جمع آوری و مکتوب شده‌اند. این افسانه‌ها بخش مهمی از فرهنگ مردم مشهد را تشکیل می‌دهند.
- ترانه‌ها و تصنیف‌های سنتی: آوازها و تصنیف‌های سنتی جایگاه قابل توجهی در سنت‌های شفاهی مشهد دارند. این آهنگ‌ها اغلب در مراسم جشن، عروسی و رویدادهای فرهنگی خوانده می‌شوند و احساسات، داستان‌ها و بازتاب‌هایی از زندگی، تاریخ و تجارب فرهنگی مشهدی را منتقل می‌کنند.
- ضرب‌المثل‌ها و حکایات: مردم مشهد هم درست مانند سایر شهرهای ایران، با استفاده از ضرب‌المثل‌ها و حکایات، تجربیات و آموزه‌های خود را منتقل می‌کنند. این ضرب‌المثل‌ها همگی نشان دهنده حکمت و بینش مردم مشهد است و در مکالمات روزمره به کار می‌روند.
واقعیت این است که این افسانه‌ها و سنت‌های شفاهی نه تنها بخش مهمی از هویت فرهنگی مشهد را تشکیل می‌دهند، بلکه در انتقال ارزش‌ها و باورهای مردم این دیار به نسل‌های آینده هم نقش به سزایی دارند.
موسیقی هم یکی دیگر از عوامل بسیار مهم و تأثیرگذار در فرهنگ، خصوصاً فرهنگ مردم مشهد است. موسیقی فولکلور و سنتی مشهد، بخشی از موسیقی نواحی خراسان است که با تاریخ و فرهنگ غنی خود، نقش مهمی در هویت مردم این منطقه ایفا می‌کند. این موسیقی با استفاده از سازهای محلی و نغمه‌های اصیل، احساسات و داستان‌های مردم را به زیبایی به تصویر می‌کشد.
- دوتار: یکی از مهم ترین سازهای خراسانی است که با دو سیم و صدای دلنشین خود، در موسیقی فولکلور مشهد جایگاه ویژه ای دارد.
- قیچک: سازی زهی با صدای ملایم که در موسیقی محلی مشهد استفاده از آن استفاده می‌شود.
- دایره: ساز کوبه‌ای که با ریتم‌های خود، انرژی و حرکت را به موسیقی می‌بخشد.
- دهل: طبلی بزرگ که در مراسم‌های حماسی و جشن‌ها نواخته می‌شود.
- سرنا: سازی بادی با صدای حزن انگیز که در موسیقی محلی مشهد به شدت کاربردی است.
- نی: سازی بادی با صدای لطیف که در موسیقی فولکلور مشهد به وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- مقام‌ها و نغمه‌ها: موسیقی مشهد شامل مقام‌های متنوعی است که هرکدام داستان و احساس خاصی را منتقل می‌کنند.
- آوازها: آوازهای محلی با لحن و زبان خاص مشهدی، بخش مهمی از موسیقی فولکلور این منطقه را تشکیل می‌دهند.
موسیقی فولکلور مشهد در مراسم‌های مختلف مانند عروسی‌ها، جشن‌ها و همچنین مناسبت‌های مذهبی نواخته می‌شود و نقش مهمی در این رویدادها دارد. به عبارتی این موسیقی محلی و سنتی هر منطقه و شهر است که می‌تواند همه چیز را یک جا به قلب شنونده منتقل کند و این مهم در مورد موسیقی فولکلور و سنتی شهر مشهد هم صادق است.
بهترین قیمت‌ها برای بهترین مقاصد! خرید بلیط هواپیما با الی گشت.
مشهد، با تاریخ غنی و سنت‌های پرشورش، همواره مرکز توجه فرهنگ و تمدن ایران بوده است. مردم این دیار با حفظ و انتقال آداب و رسوم کهن، به ویژه در مجالس مذهبی و جشن‌های محلی، هویت فرهنگی خود را به نسل‌های جدید منتقل می‌کنند. از آیین‌های ویژه همچون نقاره زنی در حرم رضوی گرفته تا موسیقی فولکلور و رقص‌های محلی، همگی بخشی از زندگی روزمره و فرهنگ مردم مشهد را تشکیل می‌دهند. این سنت‌ها نه تنها به عنوان میراثی تاریخی بلکه به عنوان بخشی از هویت اجتماعی و فرهنگی مردم مشهد در کنار هم ایستاده‌اند و در کنار غذاهای محلی و صنایع دستی رنگارنگ، دنیای منحصربه‌فردی را برای هر بازدیدکننده، به ارمغان می‌آورند.
مطالب مرتبط : معرفی بهترین هتل های مشهد از نظر مسافران برای هر بودجه ای کافه های مشهد به همراه آدرس معرفی فرودگاه مشهد – فرودگاه بین المللی هاشمی نژاد