جزیره قشم، بزرگ‌ترین جزیره ایران در خلیج فارس، از دیرباز به دلیل موقعیت استراتژیک و جغرافیایی خاص خود به‌عنوان دروازه تجارت و ارتباط با فرهنگ‌های مختلف شناخته شده است. همین ویژگی، به مرور زمان موجب شده تا مردمان قشم، فرهنگی غنی و متنوع داشته باشند که ترکیبی از باورهای بومی، آیین‌های سنتی و تأثیرات فرهنگ عربی و ایرانی است. این آداب و رسوم که نسل به نسل منتقل شده‌اند، همچنان در زندگی روزمره مردم قشم حضور دارند و به جذابیت این جزیره زیبا افزوده‌اند. در ادامه، با مهم‌ترین جشن‌ها، آیین‌ها، سنت‌ها و ویژگی‌های فرهنگی مردم قشم آشنا می‌شویم.
پوشش مردم قشم به‌ویژه در میان زنان و مردان بومی، نمایانگر فرهنگ و سنت‌های این منطقه است و با ترکیب رنگ‌های شاد و زیبا توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
- پوشش زنان: لباس سنتی زنان قشم شامل شلوار گشاد با طراحی و نقش‌های خاص، چادر بندری و روبند یا برقع است. برقع نوعی پوشش است که بخش‌هایی از صورت را می‌پوشاند و بیشتر در مناطق جنوبی ایران رایج است. این برقع‌ها با نقوش و طرح‌های متفاوت و زیبایی طراحی می‌شوند.
- پوشش مردان: مردان قشمی اغلب لباس‌های سفید و راحتی می‌پوشند که شامل دشداشه (پیراهنی بلند و سفید) و عمامه یا کلاه است. این پوشش، ضمن محافظت از گرمای هوا، بسیار کاربردی و سبک است و به فرهنگ و سنت‌های محلی احترام می‌گذارد.
زبان اصلی مردم قشم فارسی است، اما گویش قشمی که ریشه‌هایی در فارسی، عربی و بندری دارد، همچنان میان بومیان رایج است. گویش قشمی دارای واژه‌ها و اصطلاحات خاصی است که با زبان معیار متفاوت است. به دلیل هم‌مرزی قشم با کشورهای عرب‌زبان، برخی واژه‌ها و عبارات عربی نیز در این گویش استفاده می‌شود.
موسیقی و رقص‌های محلی از بخش‌های مهم فرهنگ قشم محسوب می‌شوند و در جشن‌ها و مناسبت‌های مختلف اجرا می‌شوند. موسیقی قشم ترکیبی از عناصر بومی و عربی است و با سازهای سنتی مانند دهل، نی‌انبان، عود و تنبوره نواخته می‌شود.
- رقص‌های محلی: رقص لیوا یکی از مشهورترین رقص‌های محلی قشم است که بیشتر در جشن‌های مذهبی و اجتماعی برگزار می‌شود. این رقص به‌وسیله نواختن نی‌انبان و دهل همراهی می‌شود و شرکت‌کنندگان با حرکات هماهنگ به دور یک حلقه به حرکت درمی‌آیند.
- موسیقی شاد محلی: مردم قشم علاقه‌مند به موسیقی شاد و پرانرژی هستند و در جشن‌ها و گردهمایی‌ها، از سازهای بومی و آهنگ‌های سنتی برای رقص و پایکوبی استفاده می‌کنند. این موسیقی‌ها بخش مهمی از هویت فرهنگی و شادی‌های بومی مردم قشم را تشکیل می‌دهند.
مردم قشم عمیقاً پایبند به دین و سنت‌های مذهبی هستند و در ایام مذهبی خاص، مراسم و آیین‌های ویژه‌ای برگزار می‌کنند. برخی از مهم‌ترین این آیین‌ها شامل موارد زیر هستند:
- عید قربان: عید قربان یکی از جشن‌های مهم و مقدس در قشم است که با قربانی کردن دام و پخش آن بین مردم همراه است. در این عید، مردم به دیدار همدیگر می‌روند و از یکدیگر پذیرایی می‌کنند.
- ماه محرم و صفر: مردم قشم در ایام ماه محرم و صفر، مراسم عزاداری باشکوهی برگزار می‌کنند. عزاداری‌های سنتی شامل مراسم سنج و دمام‌زنی است که با استفاده از سازهای دهل و سنج همراه می‌شود و شور و حال خاصی به این مراسم می‌بخشد.
- مولودی‌خوانی: در ایام میلاد پیامبر اسلام (ص)، مراسم مولودی‌خوانی برگزار می‌شود که در آن با خواندن اشعار و سرودهای مذهبی، به تولد پیامبر بزرگ اسلام شادی می‌کنند.
علاوه بر جشن‌های مذهبی، مردم قشم تعدادی از جشن‌های ملی و محلی را نیز برگزار می‌کنند که هر یک از این جشن‌ها با آداب و رسوم خاص خود همراه است.
- عید نوروز: نوروز به عنوان جشن ملی ایرانیان، در قشم نیز برگزار می‌شود. در این ایام، مردم قشم با خانه‌تکانی، خرید لباس نو و دید و بازدید با خانواده‌ها و دوستان، به استقبال سال نو می‌روند.
- جشن خرماپزان: قشم به عنوان یکی از مناطق اصلی تولید خرما در ایران شناخته می‌شود. در فصل خرماپزان، زمانی که خرماها به مرحله برداشت می‌رسند، مردم محلی با برگزاری جشن‌هایی به برداشت خرما می‌پردازند و از محصولات خود استفاده می‌کنند.
- جشن باران: در برخی مناطق قشم، آیینی به نام جشن باران یا آیین دعا برای باران برگزار می‌شود. این آیین به خصوص در زمان خشکسالی و کمبود بارش برگزار می‌شود که مردم با دعا و نیایش، از خداوند تقاضای باران می‌کنند.
غذاهای سنتی قشم، نشان‌دهنده فرهنگ و جغرافیای خاص این منطقه هستند. آشپزی در قشم بیشتر بر پایه ماهی، خرما، ادویه‌های محلی و سبزیجات بومی استوار است و طعم‌های منحصربه‌فردی دارد.
- قلیه ماهی: قلیه ماهی یکی از معروف‌ترین غذاهای قشم است که با ماهی تازه، سبزیجات معطر و تمبر هندی تهیه می‌شود. این غذا طعمی ترش و تند دارد و معمولاً با برنج سرو می‌شود.
- هواری: هواری غذایی شبیه پلو است که با ماهی یا میگو و ادویه‌های بومی تهیه می‌شود و یکی از غذاهای خوشمزه و محبوب در قشم به شمار می‌آید.
- برنج دیشو: این غذا با شیره خرما تهیه می‌شود و طعمی شیرین و خاص دارد. دیشو غذایی مقوی و خوشمزه است که به عنوان یک وعده غذایی لذیذ در میان مردم قشم محبوبیت دارد.
مردم قشم در طول سال‌ها هنرها و صنایع دستی متنوعی را توسعه داده‌اند که نشان‌دهنده اصالت و فرهنگ غنی این منطقه است. صنایع دستی قشم معمولاً با استفاده از مواد اولیه محلی و با تکنیک‌های سنتی تولید می‌شوند.
- گلیم‌بافی: یکی از صنایع دستی قدیمی قشم است که در آن از نخ‌های رنگارنگ برای بافتن نقش‌های زیبا و خاص استفاده می‌شود. گلیم‌های دستباف قشم از کیفیت بالا و طرح‌های منحصربه‌فردی برخوردارند.
- سفالگری و سفال‌های تزیینی: در قشم سفالگری به عنوان یکی از هنرهای مهم شناخته می‌شود. این سفال‌ها به شکل‌های مختلف و با طرح‌های زیبایی تولید می‌شوند و به عنوان سوغاتی محبوب گردشگران از قشم شناخته می‌شوند.
- زیورآلات محلی: زنان قشم با استفاده از سنگ‌های رنگارنگ و فلزات مختلف، زیورآلاتی مانند دستبند، گردن‌بند و گوشواره تهیه می‌کنند که به دلیل طراحی‌های زیبا و منحصربه‌فرد خود، توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند.
یکی از آیین‌های خاص و شگفت‌انگیز مردم قشم، آیین زار است. این آیین که ریشه‌ای کهن دارد، به‌ویژه در میان مردم جنوب ایران و جزایر خلیج فارس رایج است. آیین زار به عنوان یک آیین درمانی محسوب می‌شود و هدف آن خارج کردن ارواح شیطانی یا تأثیرات منفی از بدن فرد بیمار است. در این آیین که معمولاً با حضور جمعی برگزار می‌شود، موسیقی خاصی نواخته می‌شود و فرد مبتلا به زار در حالتی شبیه به خلسه قرار می‌گیرد. این آیین سنتی با اعتقادات و باورهای مردم منطقه پیوند عمیقی دارد و بخش مهمی از فرهنگ و باورهای مردمی قشم را تشکیل می‌دهد.
مردم جزیره قشم به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص این جزیره در خلیج فارس، به شغل‌های متنوعی مشغول هستند که عمدتاً با دریا و تجارت ارتباط دارند. صیادی و ماهیگیری از جمله شغل‌های اصلی و قدیمی مردم این منطقه است که به دلیل غنای آب‌های خلیج فارس، همچنان جایگاه مهمی دارد. علاوه بر آن، بازرگانی و تجارت به دلیل نزدیکی به مسیرهای دریایی و وجود بازارهای آزاد از دیگر فعالیت‌های اقتصادی مهم در قشم به شمار می‌رود. صنعت گردشگری نیز به‌ویژه در سال‌های اخیر با رشد چشمگیری همراه بوده و باعث ایجاد فرصت‌های شغلی در حوزه‌های خدماتی، هتل‌داری و صنایع دستی شده است. مردم قشم همچنین به ساخت و فروش صنایع دستی دریایی، مانند صدف‌کاری و حصیربافی، مشغول‌اند که این محصولات در جذب گردشگران و توسعه اقتصادی منطقه نقشی مؤثر دارند.
مردم قشم دارای باورها و اعتقادات بومی خاصی هستند که از نسل‌های گذشته به ارث رسیده‌اند. برخی از این باورها شامل موارد زیر است:
- باور به جن و ارواح: مردم بومی قشم اعتقاد دارند که برخی مناطق جزیره، به ویژه کوه‌ها و غارها، محل زندگی جن‌ها و ارواح هستند. این باورها موجب شده که برخی از مناطق قشم با داستان‌ها و افسانه‌های محلی گره بخورند.
- نذورات و زیارتگاه‌ها: در قشم، زیارتگاه‌های زیادی وجود دارد که مردم برای برآورده شدن حاجات خود به آن‌ها نذر می‌کنند و به دعا و نیایش می‌پردازند. این زیارتگاه‌ها محلی برای مراسم و آیین‌های مذهبی نیز هستند.
مراسم عروسی در قشم با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود که برگرفته از فرهنگ بومی و سنت‌های قدیمی است. این مراسم به‌طورکلی ساده و در عین حال باشکوه برگزار می‌شود و شامل آیین‌هایی مانند حنا بندان، شب چلچراغ، و رقص‌های محلی است. در عروسی‌های قشم، موسیقی و رقص محلی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد و شادی و هیجان خاصی به مراسم می‌بخشد.
آداب و رسوم مردم قشم، نه تنها بازتاب‌دهنده تاریخ و فرهنگ کهن این جزیره است، بلکه نشان‌دهنده تأثیرات متقابل فرهنگ‌های مختلف برهم نیز هست. از پوشش‌ها و صنایع دستی تا آیین‌ها و مراسم، همه چیز در قشم به گونه‌ای طراحی شده که جذابیت‌های گردشگری و فرهنگی این منطقه را افزایش می‌دهد. این آداب و رسوم که با هم‌زیستی سنت‌ها و باورهای جدید و کهن همراه است، یکی از مهم‌ترین دلایل محبوبیت قشم در میان گردشگران داخلی و خارجی محسوب می‌شود. اگر به دنبال تجربه‌ای متفاوت و آشنایی با فرهنگ غنی و اصیل جنوب ایران هستید، سفر به جزیره قشم با مردمان خونگرم و مهمان‌نوازش، گزینه‌ای ایده‌آل برای شما خواهد بود.
مطالب مرتبط: معرفی بهترین هتل های قشم از لوکس تا اقتصادی نان و شیرینی های قشم: طعمی که فراموش نخواهید کرد معرفی جاذبه های قشم، جزیره شگفتی های ایران