اکوتوریسم یا بومگردشگری یا طبیعت گردی، گونهای از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکون و دستنخورده جهان سفر میکنند و به تماشای گیاهان و پرندگان وماهیها و دیگر جانوران میپردازند. هدف از گردشگری طبیعی بیشتر آموزش و تربیت مسافران برای حمایت از اکوسیستم و منابع طبیعی، احترام به فرهنگ ها و عقاید مختلف و حقوق بشر و توسعه اقتصادی و سیاسی جوامع محلی می باشد. از دهه ی ۸۰ تا به حال، اکوتوریسم به عنوان یکی از دغدغه های اصلی طرفداران محیط زیست در نظر گرفته می شود بنابراین نسل های آینده ممکن است که مقصدهایی را تجربه کنند که نسبتا بکر و دست نخورده است.
به طور کلی، اکوتوریسم با قسمت های زنده محیط های طبیعی سر و کار دارد و تمرکز آن بر روی موضوعاتی چون «مسئولیت اجتماعی در سفر»، «رشد شخصیتی»، و «محیط طبیعی با دوام» می باشد. اکوتوریسم شامل سفرها و مقصدهایی می شود که جاذبه های اصلی آنها «زیست گیاهی و جانوری» و «میراث فرهنگی» آن مناطق می باشد. این نوع خاص از صنعت گردشگری، قصد دارد تا به گردشگران بینشی درباره اثر انسان بر روی محیط ارائه دهد و به آنها یاد بدهد که برای زیست بوم های طبیعی ارزش بزرگتر و بیشتری قائل شوند.
برنامه های مسئولانه اکوتوریسم شامل بخشهایی
می شود که جنبه های منفی گردشگری امروزی را بر محیط به حداقل برساند و یکپارچگی فرهنگی را افزایش دهد. همچنین بخش مهمی از اکوتوریسم ارتقای سیستم بازیافت، صرفه جویی در آب و انرژی و خلق فرصت های اقتصادی برای جوامع محلی می باشد.
۷ مشخصه اکوتوریسم:
• شامل سفر به مقصدهای طبیعی می شود
• اثرات منفی را بر محیط کاهش می دهد
• آگاهی محیطی افراد را بیشتر می کند
• مزایای مالی مستقیم برای صرفه جویی فراهم
می کند
• مزایای مالی مستقیم برای افراد محلی فراهم
می کند
• حرمت فرهنگ های محلی را نگه می دارد
• از حقوق بشر و نهضت های دموکراتیک حمایت
می کند
برای تعدادی از کشورها، اکوتوریسم یک فعالیت حاشیه ای ساده برای حمایت از محیط نیست، بلکه صنعت بزرگی برای اقتصاد آن جامعه محسوب می شود و سهم قابل توجهی از تولید ناخالص ملی را تشکیل می دهد. در ضمن اکوتوریسم نباید با هر شکل دیگری از توریسم اشتباه گرفته شود که در آنها طبیعت (دیدن جنگل و دریا) موضوع گردشگران است. از آنجایی که مقرراتی برای اکوتوریسم وجود ندارد یا به طور ضعیفی اجرا شده است، خیلی از طرفداران طبیعت برای تعریف استانداردهای جهانی تلاش زیادی کرده اند تا شرکتهای گردشگری بر اساس میزان تعهدشان به محیط متمایز شوند.
تاریخچه اکوتوریسم:
پیرامون واژه اکوتوریسم و سابقه کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی صورت گرفته است. برخی صاحبنظران سابقه کاربرد چنین واژهای را در اواخر دهه ۱۹۸۰ ذکر کردهاند. اما در تمام متون مرتبط، Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمدهاست که این واژه را به کار بردهاست. برابر تعریف او، بوم گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگیهای فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت میگیرد.
برخی سابقه اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت میدهند و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگیهای فرهنگی، استفاده کردهاست. به اعتقاد Hetzer، مفهوم بوم گردشگری در واکنش به رویههای نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی، شکل گرفته است. و سابقه آن به اواخر دهه ۶۰، یعنی زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بیرویه از منابع نگران بودند، باز میگردد.
انواع اکوتوریسم:
گونههای مختلف طبیعتگردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابانگردی، دامنهنوردی، مردمشناسی و طبیعت درمانی. با اینکه «زمین گردشگری» گونه مستقلی از صنعت گردشگری است و زیر شاخه بوم گردشگری محسوب نمیشود اما در مواردی جاذبه های اکوتوریسم با ژئوتوریسم در تداخل اند ولی در فعالیتهای اکوتوریسمی، آموزش همگانی زمین شناسی و ژئومورفولوژی مورد نظر نمیباشد و توجه خاص به طبیعت زنده و جاذبه های آن است.
رشد اکوتوریسم:
امروزه طبیعتگردی در میان گونههای مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجّهی برخوردار است و در بیستسال اخیر شاهد گسترش سریع فعالیتهای طبیعتگردی در سراسر جهان بودهایم و انتظار میرود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود. به لحاظ تأثیر بالقوه زیادی که اکوتوریسم در زمینه محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال ۲۰۰۲ میلادی را به عنوان سال بینالمللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیتهایی در این سال ساخت.
طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی نیز، رشد بوم گردشگری در دهه حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. در وضع موجود شمار طبیعتگردان ۷% کل مسافران جهان است که پیشبینی میشود در دهه آینده این رقم به ۲۰ درصد برسد. بنابراین اکوتوریسم از آیندهای پررونق و درخشان برخوردار است که مزایای فراوانی برای جهانیان دارد. محیط ارزش ذاتی دارد و این ارزش مهم تر از آن است که دارایی صنعت گردشگری محسوب شود. نباید منافع بلند مدت وحفاظت از محیط را فدای ملاحظات کوتاه مدت کرد. از این روگردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا در آید تا بتواند حرکت امید بخشی را در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند. گردشگری پایدار برای کارایی بالاتر در این زمینه دارای اصولی می باشد که هماهنگ کننده اهداف و راهکارهای عملی می باشد.