شهر قنات، قنوت، قناعت یعنی یزد یکی از شهرهای تاریخی ایران است که آداب و رسوم یزد به خاطر تنوع دینی و پیروان مختلف آیین ها ی طیف وسیعی را در بر میگیرد. شهری که با کم آبی همواره روبه رو بوده است اما نبوغ و حفر قنات باعث زنده ماندن شهر شده است و گرمای بیش از حد سوزان تابستان باعث شده است که خانه های خشتی، کاه گلی بسازند تا بهترین عایق گرما باشد و در سرما به آسانی گرم شود. در این مقاله الی گشت برخی قصه های شنیدنی از آداب و رسوم اهالی یزد برای شما مخاطب اهل سفر بازگو می کند.
خرید آنلاین بلیط هواپیما یزد، بلیط قطار یزد و رزرو هتل های یزد با مناسب ترین قیمت در سامانه الی گشت
خصلت های مردم شهر یزد
از خصلت های مردم شهر یزد قناعت است که باعث ابتکار در معماری هم شده است. مردم شهر یزد یکی از سازگارترین ساکنان ایران هستند. این سازگاری به علت محیط جغرافیایی است که آن ها توانسته اند برای آن راه حل پیدا کنند. همان طور که ذکر شد این شهر به عنوان شهر قنات، قنوت و قناعت یاد می شود و بارها این جمله را شنیده اید. قناعت و نبود و آب و آب و هوای گرم در شهر یزد باعث ابتکار و خلاقیت مردم های این شهر شده است و یکی این که برای پیدا کردن دل زمین را حفر کردند و به سیستم قنات را راه اندازی کردند و دیگر بادگیرهای یزد است که با انرژی طبیعت باد و حوضخانه در زیر زمین به راحتی خانه های خود را در اوج گرمای تابستان بدون هیچ انرژی الکتریکی را خنک می کنند.
برای داشتن سفری مطمئن و راحت چگونه بهترین بلیط هواپیما یزد را بخریم؟
یکی دیگر از خصلت های مردم شهر یزد مذهبی بودن است و آیین های مذهبی را تمام و کمال اجرا می کنند البته ناگفته نماند که در این پیروان ادیان مختلف از جمله، زرتشتی، یهودی، مسلمان در طول تاریخ در کنار یکدیگر زندگی می کردند و هم چنان مسلمان و زردشت و تعداد کلیمی در کنار یکدیگر زندگی می کنند. از همین رو آداب و رسوم یزد بسیار گسترده است. مردم شهر یزد به واسطه ی اقلیم جغرافیایی و صبر برای به دست آوردن آب خصلت و رفتار صبورانه دارند و هم چنان هم این آرامش و صبر در مردم شهر یزد می توانید مشاهده کنید. ساکنان شهر یزد یکی از مهمانوازترین مردم ایران نیز هست.
گویش شیرین یزدی
یکی از ویژگی آداب و رسوم یزد برای گویش شیرین یزدی است. در گویش یزدی کلمات به سرعت گفته می شود و بروی هجاهایی مانند ق هم تاکید می شود. کلمات زبان پهلوی باستان مانند هشتن که معنای گذاشتن است در گویش یزدی استفاده می شود و از همین رو نزدیکی این زبان به زبان پهلوی باستان را نشان میدهد. خوب است بدانید که زرتشتی های یزد از زبان بهدینی استفاده می کنند که متفاوت از گویش شیرین یزدی است و بسیاری اوقات ممکن است که معنای صحبت دو زرتشتی را متوجه نشوید.
آداب و رسوم زرتشتی های یزد
آداب و رسوم زرتشتی های یزد همواره برای ایرانی ها و دیگر مسافرها جذاب بوده است. همان طور که گفته شد در این شهر پیروان سه دین در آن زندگی می کنند. اگرچه که آداب و رسوم مختص آیین زرتشتی است اما دیگر مردم شهر یزد نیز ممکن است در این آداب و رسوم شرکت کنند. آداب و رسوم یزد یکی از پیچیده ترین آداب و رسوم ها هستند. برای توضیح چند نمونه آداب و رسوم زرتشتی در ابتدا آیین جشن های ایران باستان را مختصر توضیح می دهیم.
جشن های ایران باستان
جشن های ایران باستان از جمله نوروز و شب یلداو چهارشنبه سوری هم چنان برگزار میشود. ایرانیان باستان برای هر روز از روزهای یک ماه نامی انتخاب میکردند و هنگامی که نام روز با ماه برابر می شد آن روز را جشن میگرفتند به همین دلیل جشن های ایران باستان طیف وسیعی را در برمی‌گیرد. این سنت کم و بیش در آیین زرتشتی هم چنان هست و در شهر یزد شما می توانید این آداب و رسوم را ببینید.
جدا از آن هم جشن های فصلی که مناسب با تغییر فصل و مرتبط با کشاورزی هم بود برگزار می شد که جشن مهرگان و جشن نوروز یکی از دسته این جشن ها هستند. جشن بزرگ سده و مهرگان که احتمالا نام آن را شنیده اید هم چنان از سوی زرتشتی ها یزد برگزار میشود. و هر دوی این جشن ها کهن ترین آداب و رسوم یزد را نشان می دهد که هم چنان زنده است.
جشن مهرگان
دیگر از آداب و رسوم یزد جشن مهرگان است که توسط زرتشتی های شهر یزد و شهرهای اطراف آن هم چنان گرفته می شود. این جشن مرتبط با آیین برداشت محصول در زمین های کشاورزی است و از روز شانزدهم مهر به مدت شش روز اجرا می شود که روز اول آن عامه و روز آخر آن را خاصه می گویند. هم چنین جشن مهرگان آغاز دو فصل پاییز و زمستان را خبر میدهد. در این جشن مردم روزها به آتشکده و نیایش‌گاه می روند و با انواع خوراکی سنتی از یکدیگر پذیرایی می کنند و برنامه های فرهنگی چون سرود، دکلمه جشن مهرگان را با شادی برگزار می کنند.
جشن سده
جشن سده هم یکدیگر از جشن های کهن ایرانیان است که بیشتر مرتبط با کشاورزی بوده است و هم چنان از سوی زرتشتی های یزد و کرمان برگزار می شود. مراسم سده یکی از مهم ترین جشن های این شهر است و آداب رسوم یزد را برای جشن سده، از سوی ساکنان زرتشتی می توانید مشاهده کنید. این جشن برای بردن اهریمن و تاریکی نیز هست که به صورت گروهی باید انجام شود. تاریخ این جشن باستانی هر ساله ده بهمن است آتش بزرگی بر پا می شود و پیروان آیین زرتشتی به دور آتش شعر و دعا می خوانند این جشن از جشن های است که مسلمان ها هم می توانند به بازدید آن بروند و از جمله جشن های کهن ایرانی محسوب می شود که بسیاری از ایرانی ها دوست دارند یک بار برگزاری آن را از نزدیک مشاهده کنند.
جشن نوروز در یزد
جشن نوروز از ۱۲ جشن اصلی ایرانیان باستان است که هم چنان برگزار می شود و مهم ترین جشن ایرانی ها هم به حساب می آید. اهمیت این جشن به قدری بود که در فهرست آثار ناملموس یونسکو هم ثبت شده است. این جشن که با شروع فصل بهار گرفته می شود و دقیقا با نو شدن زمین برای تمامی جهان محترم شمرده می شود. و تنها جشنی است که در ارتباط مفهوم زمین است. جشن نوروز در یزد هم حال و هوای خاصی دارد. یزدی ها آداب و رسوم مخصوصی را برای جشن نوروز دارند که هم چنان آن را بر پا میدارند. بخش قابل توجهی از آداب و رسوم یزد مربوط به جشن کهن نوروز ایرانی است که تمام شهرهای ایران هم غرق در شادی و سرور است. در ادامه آداب و رسوم جشن نوروز در یزد را معرفی می کنیم.
فال کوزه پیش از نوروز
جالب است بدانید که رسم فال کوزه پیش از نوروز هم چنان انجام می شود. البته در گذشته بسیار بیشتر بوده است. این مراسم بدین صورت که بانوان گرد هم جمع می شوند و اشیایی در داخل یک کوزه می گذارند. دختری باید این موزه را با پارچه سبز به درخت ببندد و یک روز بعد به سراغ کوزه می ورند. معمولا دخترها ۷ الی ۱۰ سال اشیای کوزه را باید در بیاورند. هم زمانی که قرار است این اشیا در بیاورند هر بانویی شعر و آوازی را میخواند. اگر شی برای زن آواز خوان باشد و شعر آن نشان مایه و سرور باشد او سال خوبی را حتما خواهد داشت. این مراسم یکی از کهن ترین آداب و رسوم یزد محسوب می شود که در مورد سال نو فال می‌گیرند و برای شهر یزد جنبه سرگرمی و خوشی را دارد.
هفت سین جشن نوروز در یزد
هفت سین جشن نوروز در یزد مانند تمام ایران بر پا می شود و مهم ترین نماد نوروز هم به حساب می آید. سفره هفت سین در یزد مشابه دیگر سفره های هفت سین در ایران است. سفره هفت سین هم یکی از نمادهای آداب و رسوم یزد در جشن نوروز است. رسم هدیه دادن و عیدی دادن هم چنان در ایران پا برجا است. بیشتر پدرهای خانواده های یزدی هم در گذشته عسل و چند سکه را به اعضای خانواده هدیه می دادند و جالب است بدانید که اگر جزو طبقه تجار بودند سکه نقره و طلا را هدیه می داند.
خانه تکانی در یزد
زرتشتی ها اعتقاد دارند که ۱۰ روز مانده به سال جدید روح رفتگان از دنیا به زمین می آیند و روان آن ها تا ده روز پس از سال نو در زمین است و سپس به جایگاه اصلی خود می روند به همین دلیل باید خانه بسیار تمیز باشد. خانه تکانی در یزد هم چنان با این دیدگاهی هم چنان انجام می شود و ده روز قبل از آغاز سال نو با برپایی میزبانی سال نو و زوان رفتگان آن را تمیز می کنند. یکی دیگر از آداب و رسوم یزد در زمینه خانه تکانی که هم چنان در برخی محله های قدیمی انجام می شود شکستن کوزه است. پول مانده در قلک یا کوزه سفالی از پشت بام خانه در کوچه می اندازند. این پول را نیازمندها بر میدارند و اعتقاد دارند با بیرون کردن کوزه های سفالی کهنه نحسی اشیا هم از بین می رود.
روشن کردن آتش و پختن آش رشته
برای سال نو یزدی ها آداب و رسوم ویژه ای دارند. در یزد رسم بر این است که خانواده ها اغلب آش رشته می پزنند و هر کس بر دیگ آش حاجت و آرزوی خود را می گوید. هم چنین از دیگر آداب و رسوم یزد در شب سال نو که جدا از جشن چهارشنبه سوری است برپایی روشن کردن آتش روی پشت بام خانه است. نمای شهر از دور روشن می شود و زیبایی وصف ناشدنی را دارد و اسپند برای دوری از زخم چشم در آتش می ریزند. برخی سیب زمینی در آتش می گذارند که یزدی ها به آن کلوخک می گویند و دورهم سیب زمینی ها آتش پز شده را نوش جان می کنند. روشن کردن آتش و پختن آش رشته دو رسمی که برای سال نو هم چنان برگزار می شود.
اگر قصد سفر به شهر زیبای یزد را دارید پیشنهاد می‌کنیم با بهترین رستوران های یزد از نظر مردم آشنا شوید.
مراسم محرم در شهر یزد
یکی از مراسم هایی بسیار مهم که در شهر یزد که توسط شیعیان شهر برپا می شود مراسم محرم در شهر یزد است. این مراسم در در کمال شکوه و نظم برپا می شود و از روز اول محرم تا دهم محرم که روز شهید شدن امام سوم شیعیان است انجام می شود. در این بخش آداب و رسوم یزد برای عزاداری در محرم بسیار اهمیت دارد. چاووش خوانی یکی از مراسم بسیاری قدیمی در یزد بوده است که خواننده خوش آواز مرتبط با دستگاه آواز ایرانی سروده های در برای عزاداری سالار شهیدان در کوچه و پس کوچه می خوانده است. هدف چاووش خوانی خبر دار کردن مردم شهر از ماه محرم بوده است.
پرسه زنی همان دسته ها هئیت زنجیرزنی و سینه زنی است که هر هیئتی به هئیت دیگر می روند و به عزدارای می پردازند و یزدی ها آن به پرسه زنی می گویند. هر هییئت که وارد محله جدیدی می شود هیئت دیگر به پیشوازش می آیند و از آن ها پذیرایی می کنند. نخل گردانی مراسم ویژه در محرم است که در ادامه توضیح می دهیم.
مراسم نخلگردانی
یکی دیگه از مراسم که یزدیها درش شهرت دارد و این بار توسط شیعیان یزدی برگزار میشود، مراسم نخلگردانی است. احتمالا نام مراسم نخلگردانی را شنیدیه اید یا از تلوزیون دیده باشید.این مراسم به مناسبت شهادت امام حسین (ع) که امام سوم شیعیان برگزار می شود. عنصر اصلی این مراسم، اتاقک بزرگی از جنس چوبه که به نخل معروف است. این اتاقک چوبی، نمادی از تابوت پیکر امام سوم شیعیان و عزت و سرافرازیه و با اینکه از درخت گردو و سپیدار ساخته شده، به دلیل شباهتش به درخت نخل خرما، به نخل هم مشهور شد. این نخل با شاخه‌های درخت سرو، مورد، ترنج و شمشاد تزیین می شود.
درخت نخل و سرو در کنار هم پیام جاودانگی و تجدید حیات را نشان میدهند. مراسم نخلگردانی در روز دهم محرم توسط ساکنان شهر یزد گردانده می شود و یکی از باشکوه ترین آداب و رسوم یزد در ماه محرم است. نخل گردانی در اکثر شهرهای استان یزد، چون یزد، مبید، اردکان و چند شهر دیگر انجام می شود.
عید پسح
از دیگر آداب و رسوم یزد که برای یهودی های یزدی است برپایی جشن عید پسح است. در این مراسم فقط یهودی ها شرکت می کنند و آزادی قوم یهود را از دست فراعنه مصری جشن می گیرند و هر ساله این مراسم در به صورت محدود در شهر یزد برگزار می شود. عید پسح بسیار برای کلیمی ها مهم است و یکی از جشن های اصلی آن ها به حساب می آید.
آداب و رسوم ازدواج در یزد
بخشی از آداب و رسوم یزد دیگر مرتبط به آیین ها و دین ها نیست و سبک زندگی و شیوه ی آن ها است که هم چنان مانند گویش یزدی زنده است. در شهر یزد دو رسم برای ازدواج وجود دارد. یکی رسم روس کردن و دیگر جاخالی است. از آداب و رسوم ازدواج در یزد این است که بعد از مراسم خواستگاری و شیرینی خوری در مراسم عقد پارچه سفیدی بر بالای سر داماد و عروس گرفته می شود و شعرهای یزدی خوانده می شود که مضمون آن گرفتن مهر و محبت برای عروس و داماد است. سپس با نخ و سوزن پارچه را نشانه دوختن مهر و محبت یزد به هم می دوزند و به این مراسم روس کردن گفته می شود.
دو روز پس عروسی هم اقوام داماد و داماد به خانه عروس می روند و برایشان هدیه می برند که به این رسم هم جا خالی می گویند. سپس خانواده عروس و داماد مانند دیگر شهرهای ایران عروس و داماد را پا گشا می کنند و به خانه های یکدیگر دعوت می کنند. هم چنان این رسوم در شهر یزد برگزار می شود و به آن هم بسیار اهمیت میدهند.
در آخر
در این مقاله قصه های شنیدنی و دیدنی آداب و رسوم یزد گفته شد. بسیاری از آداب و رسوم شهرها به دست فراموشی سپرده شده است و بخشی هم چنان برگزار می شود. شهر یزد یکی از غنی ترین شهرهای ایران از لحاظ فرهنگی است که به واسطه ی ادیان های مختلف آداب و رسوم گسترده تری در آن برگزار می شود. اگر بیشتر دوست دارید که فرهنگ یزد را بشناسید کتاب “فرهنگ عامه شهر یزد را از صدیقه رمضان خانی” مطالعه کنید.