شاید اکثر کسانی که در زمره ی مهندسی و اطلاعات هواپیمایی اطلاعات زیادی نداشته باشند، اصطلاح جعبه ی سیاه هواپیماها را یا از اخبار حوادث شنیده باشند یا از فیلم های سینمایی که در این رابطه تا به حال ساخته شده است. به هر حال چیزی که پر واضح است این است که، این جعبه که اصلا هم سیاه نیست، یکی از اجزای فوق مهم در یک هواپیما و یا دیگر وسایل حمل و نقلی است که در این وسیله در آن ها تعبیه شده است. ما امروز می خواهیم تا درباره ی این وسیله نکات کامل و جامعی را برای شما بیان نماییم پس تا به انتهای این مطلب با ما در الی گشت همراه باشید.
ابتدا باید این سوال را جواب دهیم که اصلا جعبه ی سیاه هواپیماها چیست؟ در یک کلام، جعبه ی سیاه، نام مستعار وسیله ای است که ضبط کننده ی اطلاعات پرواز است و با پارامترهای خاصی که در خود دارد، در طول پرواز اطلاعات کابین خلبان را ذخیره می سازد. در واقع هر زمانی که سانحه ای هوایی اتفاق می افتد، مهندسین و کارشناسانی که وظیفه ی بررسی این قضیه را دارند؛ پاسخ تمامی سوالات خود را از این جعبه ی به اصطلاح سیاه رنگ استخراج می کنند.
اصطلاح جعبه ی سیاه، نامی است که برای اولین بار توسط ماتا هاری در سال ۱۹۴۲ بر روی این دستگاه به خاطر وظیفه ی خطیرش گذاشته شد و پس از آن رسانه ها از آن به صورت مدام استفاده کردند و امروزه کاملا به این نام در بین مردم شناخته می شود.
جعبه های سیاه در واقع سیاه نیستند و کم پیش می آید که حتی از فکر کسی رد شود که بخواهد این وسیله را به این رنگ بسازد! جعبه ی سیاه هواپیماها را یا به رنگ نارنجی شبرنگ، فسفری و یا قرمز می سازند.
حال فکر می کنید که چرا این جعبه ها را بر خلاف نامشان به رنگ های قرمز و نارنجی می سازند؟ دلیلش خیلی ساده است! برای سرعت بیشتر در پیدا کردن این جعبه ی حساس و مهم، بدنه ی آن به رنگ هایی که بالاتر نام بردیم، می سازند تا انعکاس رنگش و تلاقی آن با کمترین مقدار نور، توجه افراد را به خودش جلب کند و در نهایت سریع تر پیدا شود.
جعبه ی سیاه به یک دستگاه اطلاق نمی گردد بلکه، هر فروند هواپیما معمولا دو جعبه ی سیاه در درون خود دارد. یکی از این دستگاه ها، اطلاعات پرواز (Flight Data Recorder) را ثبت و ضبط می کند و در اصطلاح به آن FDR می گویند. و یکی دیگر وظیفه ی ضبط و حفظ تمامی صداها و گفتگوهای کابین خلبان (Cockpit Voice Recorders) را بر عهده دارد که اصطلاحا به آن CVR می گویند.
دستگاه FDR که وظیفه ی ثبت اطلاعات پرواز را دارد، اطلاعات مربوط به پرواز مثل نحوه کنترل پرواز و عملکرد موتور هواپیما را ذخیره می کند.
دستگاه CVR که وظیفه ذخیره و ضبط صداها و گفتگوهای اتاقک خلبان را برعهده دارد، صحبت های بین کارکنان هواپیما، تماس بین خلبان و برج مراقبت باشد، CVR صدای موتور، صدای اخطار و آژیرهای هواپیما، صدای انفجار و سانحه را ثبت می کند.
با این که جعبه ی سیاه هواپیماها به زبان انگلیسی تنظیم شده است اما به خاطر حضور گسترده و همچنین نفوذ فرانسوی ها در صنعت هواپیمایی، زبان دوم جعبه ی سیاه هواپیماها زبان فرانسوی است! حتی برای امتحان کردن حافظه ی دستگاه در هنگام کار با این دستگاه، دستورات را به زبان فرانسوی نیز تکرار می کنند.
جعبه های سیاه را به گونه ای می سازند که تحت هیچ شرایطی آسیب نبینند. جعبه ی سیاه هواپیماها قبل از این که در هر هواپیمایی نصب شود، آزمایشات سنگین و سختی را پشت سر می گذارند و اگر از پس این آزمایشات به خوبی بربیایند، اجازه ی نصب در داخل هواپیما را پیدا می کنند. آزمایشات مقاومت سنجی جعبه سیاه ها متفاوت است. مثلا مقاومت در برابر آب نمک، خوردگی با انواع مواد شیمیایی، ضربه، فشار عمق های دریایی، مقاومت آهنین در برابر دستگاه های نفوذی و آتش سوزی نمومه ای از این آزمایشات مقاومت سنجی برای جعبه های سیاه هستند.
مهم ترین چیزی که در یک جعبه ی سیاه هواپیماها باید خوب مورد مراقبت قرار بگیرد، حافظه ی این دستگاه است که تحت هیچ شرایطی نباید از بین برود.
افرادی که در صنعت هواپیمایی فعالیت می کنند، تحت هیچ عنوانی این دستگاه را جعبه ی سیاه نمی نامند! در واقع اصطلاح عجیب و غریب جعبه ی سیاه نامی است که همانطور که گفتیم مارتا هاری و رسانه ها به این دستگاه دو گانه داده اند و به همین علت مردم نیز این دستگاه را به همین نام می شناسند. جالب است بدانید که این دستگاه برای مدتی از طرف یکی از رسانه های تاثیرگذار به نام جعبه ی سیاه فوق العاده! نیز نامیده می شد که البته اصلا پایدار نبود.
با تمام حساسیت هایی که در حول و حوش ساخت این دستگاه وجود دارد اما هر آن چه داخل جعبه ی سیاه ضبط می شود، بر خلاف تصاویری که در فیلم های سینمایی دیده اید تنها به اندازه ی ۲ ساعت از مکالمات ضبط شده ی آن به درد می خورد. امروزه بر خلاف گذشته، هر جعبه ی سیاه هواپیماها برای ۲۵ ساعت ظرفیت ضبط مکالمات را دارد که تنها ۲ ساعت از این زمان که مربوط به مکالمات خلبان است به درد می خورد. باقی ساعات تنها حاوی مکالمات خدمه و سایر بخش هایی است که دستگاه CVR آن ها را پوشش می دهد. البته در هنگام وقوع سانحه ای هوایی آن هم به صورت خاص، کسانی که این دستگاه را مورد بررسی قرار می دهند بی شک خواهند توانست تا به سرنخ هایی برسند به همین خاطر، هر اتفاقی که در کابین خلبان به وقوع می پیوندد توسط جعبه ی سیاه هواپیماها ثبت می شود.
جعبه ی سیاه هواپیماها دارای عمری بسیار زیاد است. این دستگاه ها حتی در صورت صدمه ی هواپیما، پس از این که اطلاعات آن تخلیه شد، قابلیت استفاده ی مجدد را دارند و عمر بسیار بالایی برای استفاده دارند.
هر کسی حتی شما نیز می تواند جعبه ی سیاه مختص به خودش را داشته باشد! در حال حاضر شرکت های هواپیمایی از هوش مصنوعی، به عنوان نسل جدید جعبه سیاه ها استفاده می کنند. در حال حاضر در سراسر جهان افرادی هستند که تممایل دارند تا از این وسیله یک عدد برای خود داشته باشند. هر کسی در بازار سیاه می تواند با پرداخت ۳۰ هزار دلار به بالا یکی از این دستگاه های مرموز و مقاوم را برای خودش داشته باشند.
یکی از تکنولوژی های جالبی که در هر جعبه ی سیاه هواپیماها وجود دارد این است که این دستگاه ها مجهز به یک موقعیت یاب هستند که اگر مثلا به اعماق اقیانوس های افتادند، بتوانند با انتشار پالس های صوتی دیگرانی که به دنبال آن می گردند را از موقعیت خود مطلع نمایند. این مزیت می تواند قبل از به اتمام رسیدن باطری این دستگاه که برای ۳۰ روز بعد از وقوع سانحه باطری آن دوام می آورد هر دقیقه یک بار، از خود پالس می فرستد. البته به تازگی با پیشرفت تکنولوژی، این زمان به ۹۰ روز افزایش یافته است.
دستگاه های FDR را معمولا در ورقی از تیتانیوم و یا فولاد ضد زنگ دوبار می پیچند و همین باعث بالا رفتن مقاومت بسیار زیاد آن ها می شود. این پوشش FDR توسط شلیک توپ های هوایی، سقوط های آزمایشی در شرایط سخت، وزنه ی ۲۲۷ کیلوگرمی، شلیک گلوله های مخصوص ارتش آمریکا و بسیاری از آزمایش های دیگر دوام آورده است. شاید باورتان نشود اما FDR پیچیده شده در ورق تیتانیوم در جریان سقوط یک جت که در نهایت آتش گرفت با درجه ی حرارت ۱۱۰۰ درجه ی سانتیگراد که خیلی از وسایل مقاوم را نابود می کند، سالم مانده و اطلاعات مفیدی را به کارشناسانش داد.
