سکه‌ای تقلیدی از ضرب‌ِ اسکندر مقدونی در ایران کشف شد!

جزئیاتی از کشف سکه دوره اسکندر در ایران

در روزهای اخیر خبرهایی مبنی بر کشف یک سکه در دوره اسکندر به گوش می رسد که احتمالا نشان از ضرب تقلیدی است. مطابق با آنچه که در خبرگزاری های رسمی کشور مطرح شده است، سرپرست هیات باستان شناسی «تون» با توجه به اتمام مطالعات آزمایشگاهی بر روی سکه کشف شده از دوره «هلنی‌های باختر» در ترانشه لایه‌ نگاری سال گذشته ارگ «تون» خبر داد که متخصص سکه دانشگاه وین معتقد است این سکه احتمالا یک ضرب تقلیدی متأخر از مسکوکات اسکندر در شرق ایران است. با توجه به اهمیت این موضوع تیم خبری الی گشت در ادامه گزارشی را در خصوص کشف این سکه ارزشمند تهیه کرده است.

مطالب مرتبط:
برگزاری آیین جهانی نوروز به تلاش یونسکو در برج میلاد
ناامیدی از پیدا شدن اموال غارت شده کاخ شمس پهلوی
آیا ثبت جهانی یزد از تخریب های تعمدی آن جلوگیری می کند!؟

با توجه به آنچه که در بالا گفتیم روز سه شنبه ۳۰ بهمن ماه خبر کشف سکه ای متعلق به دوره اسکندر در خبرگزاری ها مطرح شد، که به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، محمد اسماعیل اسماعیلی این سکه از دوره هلنی‌های باختر در ترانشه لایه‌نگاری سال گذشته ارگ تون در شهر تون باقی مانده بوده است که پس اتمام انجام مطالعات آزمایشگاهی توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی – تاریخی این موضوع را با خبرگزاری ها مطرح ساختیم؛ همچنین وی با بیان اینکه نتیجه اولیه مطالعه آزمایشگاهی انجام شده توسط این پژوهشکده ایرانی نشان از استفاده از آلیاژ ترکیبی با درصد بالای برنج و فلزات دیگر دارد، نیز تصریح کرد: با توجه به اهمیت این سکه ی تاریخی، مطالعه دقیق پیرامون آن توسط احسان شواربی متخصص سکه دانشگاه وین انجام گرفت.

سوال اینجاست که چنین سکه ای چگونه به تون قدیم راه یافته است!

در خصوص این موضوع شواربی گفته است: در فصل اول کاوش ارگ تون (شهر فردوس در جنوب خراسان) یک سکه طلایی رنگ از لایه ای آشفته، منتسب به اوایل دوران اسلامی و اواخر دوره ساسانی به دست ما رسیده است.

وی همچنین ادامه داد: نقش رو و پشت این سکه در نگاه نخست یادآور سکه‌های تقلیدی اقوام کِلتی (سِلتی) از مسکوکات یونانی و سکه‌های اوایل دورۀ جمهوری روم است ولی چنین سکه ای چگونه به تون قدیم راه یافته پرسش مطرح شده است.

بنابر گفته ی کارشناسان از لحاظ گونه شناسی نقوش این سکه کشف شده یک گونه ی رایج از مسکوکات زرین اسکندر مقدونی است که از حدود سال ۳۳۰ پیش از میلاد مسیح در ضرابخانه های متعددی در سراسر امپراتوری اسکندر – از توراس در تراکیه (شمال غربی دریای سیاه) تا کوریه در لیبی و از کرینت در پلُپُنِز (یونان) تا شوش در خوزستانـ ضرب می‌شده اند.

مطابق با آنچه این متخصص سکه بیان کرده سکه های زرین اسکندر تارع واحد استاتر و کسرهای آن با معیار وزنی آتنی بوده، نیز افزود: این واحد از زمان اسکندر به عنوان معیارِ مسکوکات طلا در سراسر قلمرو او تعیین شد.

این سکه به گفته این مسئول ذی ربط، چهره نیمرخ راست ایزدبانوی آتنا با کلاه کرینتی نقش شده است و گفته است: بر پشت سکه، تصویر ایستادۀ نیکه (تجسم پیروزی در اساطیر یونانی) حامل تاج گل در دست راست و نشان استولیس در دست چپ، به چشم می خورد.

این پژوهشگر تصریح کرد: نخستین نکته جالب توجه آن است که کتیبه معمولِ پشت این سکه‌ها که حاوی نام اسکندر بوده در این سکۀ نویافته غایب است.

کیفیت بسیار ضعیف و طراحی ناشیانه سکه

یک ردیف نقطه چین شده به عنوان کادر بر روی حاشیه پشت این سکه تصویر شده است که برای سکه های اسکندر نامتعارف است. این خصوص پژوهشگر این پروژه افزوده است: کیفیت نقش سکه بسیار ضعیف و طراحی آن ناشیانه به نظر میرسد و همین مسائل پیش از هرچیز سبب تردید در اصالت این سکه می شود. در ادامه این صحبت ها پژوهشگر دانشگاه وین گفته است: با وجود آنکه رنگ سطح این سکه مشابه طلاست، بر اساس آزمایش تجزیۀ عنصری جنس این سکه آلیاژی از مس و روی (برنج) تعیین شده و این در حالیست که اسکندر و جانشینانش هرگز سکۀ برنجی ضرب نکرده اند و نقش سکۀ مورد نظر منحصر به مسکوکات زرین است.

وی نیز با بیان اینکه شرقی ترین ضرابخانه های امپراتوری اسکندر در شوش و اکباتان قرار داشته اند نیز گفت: احتمال اینکه وجود ضرابخانه‌های ناشناخته شرقی تر را نمی توان انکار کرد ولی یک ضرابخانه رسمی طبعاً باید سکه هایی با جنس و کیفیت معیار و متناسب با سایر ضرابخانه‌ها تولید می کرده است.

شواربی افزود: حال آنکه سکه مورد نظر نه از نظر جنس و نه از نظر سبک و کیفیت تصویر تناسبی با سکه های اصیل آن دوره ندارد و از سوی دیگر کشف این سکه در یک لایۀ آشفتۀ بسیار متأخرِ منسوب به دوران صدر اسلام و اواخر ساسانی تردید در اصالت این سکه را دوچندان میکند.

وی تصریح کرد: از آنجا که این سکه از یک کاوش باستان شناختی به دست آمده است نمی‌توان آن را یک نمونۀ جعلی جدید تلقی کرد.

پژوهشگر مؤسسه سکه شناسی دانشگاه وین در خصوص کشف دوره اسکندر چنین اظهار کرد: بنابراین به نظر می ‌رسد که این سکه یک ضرب تقلیدی متأخر از مسکوکات اسکندر در شرق ایران باشد؛ چنانکه اقوام کِلتی (سِلتی) نیز در اروپای مرکزی سکه‌ های تقلیدی مشابهی هم از فلزات گران بها و هم از فلزات پست ضرب می‌ کرده اند.

پیشینه جعلی بودن سکه

با بررسی های صورت گرفته مشخص شده است که ممکن است این سکه جعلی باشد، اما در خصوص این موضوع پژوهشگر سکه شناسی دانشگاه وین گفته است: پیشینه جعل سکه به آغاز ضرب سکه در لودیه در قرن هفتم پیش از میلاد باز می گردد و در هر دوره تاریخی، در کنار سکه‌ های رایج آن دوره سکه‌های جعلی مشابه نیز همواره تولید می شده و به بازار آن زمان راه می ‌یافته است.

به عبارت دیگر، در زمانی که سکه‌های اسکندر و جانشینان او همچنان رایج بوده و استفاده می شده ممکن است یک نمونۀ ضعیف از مسکوکات زرین اسکندر از آلیاژی طلایی رنگ جعل شده و به طریقی به یک لایه متأخر در این محوطه در شرق ایران راه یافته باشد.

وی تصریح کرد: در هر صورت، اظهار نظر قطعی دربارۀ این سکه نیاز به مطالعات تکمیلی و بدست آمدن شواهد قطعی تر دارد و تا آن زمان نمی توان در این باره نظر قطعی داد.

آشنایی مختصر با شهر تون

در دوره ی پهلوی شهر «تون» به فردوس تغییر نام پیدا کرد و از جمله شهرهای مهم صدر اسلامی در ایران محسوب می شده است. در بسیاری از متن های تاریخی نوشته شده است که بسیاری از اندیشمندان از جمله ناصرخسرو از این شهر بازدید کرده است و در کتاب «اشکال العالم» از آن نام برده است. شهر تون اولین شهر پس از عبور از کرمان و یزد و اصفهان به جنوب خراسان و شاهراه موسوم به ابریشم و راه خراسان بزرگ است که جنوب و فلات مرکزی ایران تنها از طریق آن به سبزوار، نیشابور، گناباد، مشهد و سایر شهرهای ماوراء النهر و افغانستان و در ادامه آسیای میانه و کشور چین متصل می شود.

یکی از آثار تاریخی که در واقع می توان گفت شاهکاری بی بدیل از فناوری های استحصال آب و انتقال آن به فردوس نیز می باشد. البته بناهای تاریخی و ارزشمند دیگری هم در این شهر وجود دارد که می توانید برای بازدید از آن ها به این شهر تاریخی ایران بروید.