کشف باستان شناسی در بازار حضرتی تهران
در طی چند هفته ی گذشته در بازار حضرتی تهران که نزدیک به چهارراه مولوی تهران و همچنین بین میدان قیام و میدان محمدیه است، سازه هایی کشف شده است که بر اساس گفته ی باستان شناسان و کارشناسان احتمال دارد که متعلق به دوره ی تیموریان و حتی سلسله های قبل تر باشند و تاریخ شهر تهران را به کلی متحول نماید ! این کشف در این بازار در حالی اتفاق افتاده است که مالک مغازه برای یک سری از نوسازی ها در ملک خود در حال انجام عملیات خاکبرداری بوده است. در ادامه با ما در الی گشت همراه باشید تا به اتفاق یکدیگر، از مشروح خبر کشف باستان شناسی در بازار حضرتی تهران که متعلق به دوره ی تیموریان است، با خبر شویم.
مطالب مرتبط: بازگشت ۱۱ هزار شی تاریخی به ایران پس از ۸۰ سال شناخت جزایر ایران با صدور شناسنامه برای آن‌ها معرفی مراکز آموزش خلبانی در ایران
همانطور که در مقدمه ی خبر کشف باستان شناسی در بازار حضرتی تهران گفتیم، این اکتشاف در حالی صورت پذیرفته است که در یکی از مغاره های این بازار عملیات خاک برداری توسط مالک مغازه در حال انجام بوده است که در طی آن، کارگران به تعدادی سفال و همچنین استخوان انسان برخورده اند و عملیات خاک برداری را متوقف نموده اند. مشروح ماجرا از زبان آقای قدیر افروند که یک باستان شناس در حوزه ی استان تهران هستند بر این قرار است که: چهارشنبه ی ۲ هفته ی پیش، به من توسط مهندس معمارزاده خبر داده شد که مهندس حاتمی شهردار ناحیه ی مربوطه در بازدیدی، ساخت و ساز مغازه ای در بازار حضرتی تهران را متوقف کرده است چرا که در حین خاک برداری انجام شده در این قسمت، کارگران تعدادی سفال و استخوان را پیدا کرده اند که منجر به کشف باستان شناسی در بازار حضرتی تهران شده است.
پس از در جریان گذاردن مسئولان مربوطه و با حضور نیروهای انتظامی، ماموران مربوطه اشیاء پیدا شده توسط کارگران را توقیف و به حوزه ی قضایی ارسال کردند. با انتشار خبر کشف این استخوان ها و سفال ها، حدس و گمان های بسیاری درباره ی مبدا تاریخی تهران و سابقه ی سکونت در آن به وجود آمده است.
البته نباید از این بگذریم که یافتن سفال های قاجاری با توجه به تاریخ موجود تهران چندان دور از ذهن هم نیست اما با توجه به کاوش ها و گمانه زنی های سال ۹۳ در محدوده ها ی منجر به بازار صندوق سازان و خیابان اردستانی محدوده ی بازار مولوی که کاوش هایی تا سطح ۶ تا ۷ متری را در بر گرفت و منجر به کشف لایه های پیش از تاریخی بقایای زیستی پیش از تاریخ فعلی که از تهران در دسترس است شده است و به همین خاطر آقای افروند که کمی بالاتر هم اشاره کردیم که باستان شناس هستند وارد این قضیه و راهی بازار حضرتی تهران شدند.
آقای افروند پس از بررسی های خود و نتایجی که به دست آورد، نامه ای به شهرداری تهران نوشت و در نتیجه کار متوقف شد. شهرداری هم سپس مالک مغازه را به شهرداری فراخواندند تا در نهایت مالک توجیه شود که علت این توقف عملیات خاک برداری به چه علتی است و البته مالک مغازه هم نهایت همکاری را به عمل آورد و اجازه ی بررسی را به تیم باستان شناسی داد. ناگفته نماند که پیشنهاد کارشناسی حوزه ی میراث فرهنگی این بود که اقدامات پژوهشی و باستان شناسی بیشتری بر روی زیر ساخت این بنا انجام شود.
در نهایت آقای افروند به عنوان باستان شناس پس از اخذ مجوزهای لازم و گمانه زنی های مخصوص باستان شناسی از پژوهشگاه میراث فرهنگی، در نهایت هفته ی پیش چهارشنبه کارش را بر روی کشف باستان شناسی در بازار حضرتی تهران و مغازه ی مذکور آغاز کرد. حال این بررسی های تازه بر روی این کشف در حالی است که پیش از این در فروردین سال ۹۳ در بازار صندوق سازان تهران، سفال های پیش از تاریخ با قدمتی حدود ۷ هزار سال به همراه اسکلت زن ۷ هزار ساله ای در کند و کاوهای اداره ی فاضلاب در خیابان مولوی تهران نیز کشف شده بود.
با توجه به مسائل پیش آمدی در بازار صندوق سازان خیابان مولوی، تیم باستان شناسی و آقای افروند نهایت سعی و تلاش خودشان را به کار بردند تا دقت و وسواس را به ویژه در مورد لایه های متأخر قاجاری و صفوی در این قسمت داشته باشند تا آسیبی وارد نشود و چیزی از بین نرود. با توجه به این که مغازه شرایط نا امنی داشت و کند و کاو گسترده ای نیز صورت گرفته بود و همچنین وجود ۳ چاه نسبتا عمیق، قسمتی از سقف مغازه فرو ریخته بود و شرایط نامطلوبی برای بررسی شرایط برای تیم باستان شناسی وجود داشت.
البته مالک با همکاری شهرداری ناحیه، نسبت به مقاوم سازی بستر مغازه ی خود اقدام کرد تا به اینگونه مسیر برای بررسی های بیشتر میسر شود. در کاوش های باستان شناسی در فضای اصلی مغازه و در عمق ۳۰ تا۴۰ سانتی متری لایه ی سطحی و متأخر کشف شد. لایه ی نخست موزاییک هایی متعلق به سال هایی بین دهه های ۴۰ و ۵۰ و دوره ی پهلوی است.
در بررسی های بعدی نیز آجرهایی متعلق به دوره ی قاجار در مرکز ترانشه کشف شد. در توضیح اصطلاح ترانشه باید بگوییم که؛ به فرورفتگی های مصنوعی یا طبیعی در سطح زمین گفته می شود که ژرفای آن ها از پهنایشان بیشتر و پهنای آن ها از درازایشان بسیار کمتر است. ترانشه ها اساساً جوی هایی عمیق هستند که ممکن است دارای ویژگی های دیگری نیز باشند. ترانشه ها در بررسی های باستان شناسی کاربرد بسیار زیادی دارند.
افروند توضیح می دهد که: در ادامه دو ترانشه زدیم که به آثار آجری برخورد کرد. وقتی به این آثار آجری رسیدیم، حساسیت بیشتر شد تا بدانیم در دوره ی قاجار و صفوی و احیاناً تیموری چه بر سر تهران آمده است و چه آثار و بقایایی در نهیات به دست می آید. پس از عبور از سطح خشتی یک دیوار آجری مرتبط با دوره ی قاجار کشف شد. لایه ی بعدی و دیواری اصلی متعلق به دوره ی صفوی و برای زمانی بود که تهران به عنوان یک شهر در حال پایه ریزی بوده است.
در بررسی ها به دست آمد که دیوار یافت شده با قطر و نشانه هایی که دارد، دیواری متعلق به دوره ی صفوی است و در کف آن بقایای آجری دیگری را می بینیم که این پرسش را مطرح می کند که آیا این بقایا می توانند متعلق به دوره تیموری باشند. در واقع به نظر می رسید که دیوار بزرگ صفوی روی پایه های دوره ی تیموری ایجاد شده است.
با توجه به اظهارات تیم باستان شناسی، ۱ الی ۲ قطعه کاشی متعلق به دوره ی تیموریان در این مغازه کشف شد که نشان از آن دارد که این تیم می تواند به نتایج بیشتری از این مغازه و کشف باستان شناسی در بازار حضرتی تهران برسد. تیم باستان شناسی که بر روی این مغازه کار می کنند امیدوارند تا با همکاری میراث فرهنگی و همچنین شهرداری تهران بتوانند تا همچنان به کشفیات خود ادامه دهند زیرا آن ها در کمتر از ۱ هفته توانسته اند تا به این کشفیات بزرگ و عظیم برسند و به همین دلیل هم خواستار توجه بیشتر بر روی زیر ساخت های این قسمت هستند.
در واقع به گفته ی باستان شناسان، کشف این سازه می تواند نخستین نمونه از ساختار تاریخی شهر تهران باشد که در دل شهر تاریخی تهران می توان آن را حفظ کرد و به نمایش گذاشت. موقعیت این محل از جهات مختلفی، موقعیت خاصی است.
در واقع آن ها در نزدیکی دیوار بارو و یا حصار صفویه ی تهران قرار گرفته اند که البته منطبق بر خیابان مولوی و خیابان امیرکبیر و ری و خیام است. می شود با اطمینان گفت که این حصار صفویه است و بازار حضرتی بسیار نزدیک به حصار صفوی است و در نهایت کشف باستان شناسی در بازار حضرتی تهران در این بستر به وجود آمده است.
در واقع همه ی این ها مستندات خوبی هم برای دوره ی صفوی به شمار می رود که بنا به دلایلی و به گفته ی باستان شناسان، اطلاعات از باروی صفوی به نسبت بسیار اندک است. با توجه به این که این کشف تاریخی در بازار حضرتی تهران رخ داده است و تا قبل از آن همه تاریخ تهران را به دوره ی قاجار نسبت می داده اند، این کشف می تواند افق جدیدی از تاریخ شهر تهران باشد. با توجه به این که معماری در بخش پشتی مغازه در سطح نازلی قرار گرفته است و یافته ها خشتی هستند، اما در ورودی مغازه یک معماری حجیم، دارای ابهت و کارکرد خاصی وجود دارد که نشانگر خیلی از موارد و المان های تاریخی است که می تواند بسیار حائز اهمیت باشد.
در انتها آقای افروند در رابطه با کشف باستان شناسی در بازار حضرتی تهران افزودند که: ما نمی دانستیم که چرا پیشکسوتان در گذشته احداث زیر زمین در منطقه تاریخی را ممنوع کردند اما الان دیگر می دانیم این اقدام چه دلیلی داشته است.
ما در قسمت تاریخی تهران افزون بر آثار دوره ی صفوی و تیموری، آثاری بسیار غنی از دوران پیش از تاریخ تهران در دوران نوسنگی بدون سفال تا نوسنگی با سفال و نوسنگی و شهرنشینی داریم. حتی از دوران تاریخی و آغاز تاریخی هم حتی در تهران آثار داریم. با این اطلاعاتی که پیدا می کنیم جدول گاهنگاری شهر تهران از امروز تا دوران نو سنگی بدون سفال که در فلات مرکزی ایران خیلی مهم است، در حال تکمیل شدن است. هزاره ی اول در قیطریه و جاهای دیگر هم بوده است.