همواره حفظ و نگهداری از محیط زیست یکی از مهمترین مواردی است که جوامع بین الملل باید آن را جدی بگیرند و همواره در تلاش برای زنده نگهداشتن آن باشند. از همین رو سازمان های حفظ محیط زیست در سراسر جهان برای این که بتوانند اهمیت این موضوع را نشان دهند و مهم بودن آن را در بین جوامع پر رنگ قلمداد کنند روزهایی از تقویم را به این موضوع ربط می دهند، به طور مثال روز طبیعت، روز هوای پاک و به همین ترتیب روزهای دیگر که از لحاظ فرهنگ محیط زیست بسیار مهم هستند. اما در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت قصد داریم می خواهیم به ۱۳ آذر روز جهانی یوزپلنگ اشاره داشته باشیم و درباره ی این مهم اطلاعاتی را خدمت شما خوانندگان علاقمند به حفظ محیط زیست ارائه دهیم.
لازم به ذکر است که بگوییم ۱۳ آذر یا ۴ دسامبر روز جهانی یوزپلنگ است و ۹ شهریور روز یوزپلنگ ایرانی است و مربوط به یوزهای سراسر جهان نمی شود چرا که گونه ی ایرانی این جاندار در حال انقراض است از همین رو برای اهمیت حفظ و نگهداری یوزپلنگ آسیایی روزی را به نامشان در نظر گرفته اند.
مطالب مرتبط: کشف قبرهای ۵۰۰ ساله در بولیوی سیل ونیز تبدیل به تهدید جدی این شهر گردشگری شد تشریحی از روند رو به رشد گردشگری در آسیا و اقیانوسیه
محل زندگی یوزها در زمان های گذشته بیشتر در مناطق آفریقایی بوده و در گستره ی وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند هم گونه هایی از آن یافت می شده است، اما در حال حاضر این گونه ی جاندار در معرض خطر انقراض است و رشد جمعیت رو به افولی دارد. از این میان دو زیرگونه اصلی یوزپلنگ، یکی از زیر گونه ها با نام “یوزپلنگ آسیایی” شناخته می شود که در خطر جدی انقراض قرار دارد و فقط حدود ۵۰ قلاده از آن در دشت های مرکزی ایران وجود دارد، از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی هم می گویند.
یوزپلنگ‌ها در هر دو نوع آفریقایی و آسیایی، سریع‌ترین حیواناتی هستند که بر روی زمین حرکت می کنند. یوز آسیایی Acinonyxjubatusvenaticus نسبت به نوع آفریقایی کمی کوچک‌تر و تیره‌تر است و دارای پوشش نخودی رنگ با خال‌های سیاه در سر و کمر بدن این جاندار می باشد. مشخصه ی دقیق یوز آسیایی، نوار سیاه رنگ اشک مانندی است که از گوشه چشم‌ها شروع شده و تا کنار بینی ادامه می‌یابد.
از میان یوزها در سراسر جهان یوزهایی که در آفریقا هستند وضعیت بهتری دارند چرا که حدود ۵ تا ۱۵ هزار یوز از این گونه در آفریقا باقی مانده اند. عوامل متعددی که بشر در تمام آنها دخیل است جمعیت این گونه های ارزشمند را در معرض تهدید انقراض قرار داده است که از جمله این موارد می توان به نابودی زیستگاه ها در اثر افزایش فعالیت های انسانی و نیاز به زمین بیشتر برای کشاورزی، معدنکاوی و جاده کشی اشاره کرد.
از جمله دیگر مواردی که سبب شده زیست یوزها در خطر بیافتد شکار بی رویه ی گله های سم دار است که سبب می شود یوزپلنگ ها دچار کمبود غذا شوند و به گفته ی کارشناسان نابودی یک زیستگاه موجب رانده شدن یوزها از آن ناحیه به ناحیه دیگر نمی شود بلکه یوزهای ناحیه نابود شده را برای همیشه منقرض می کند؛ از این رو نابودی زیستگاه یعنی نابودی یوزپلنگ که شکار بی رویه یوزها را با هدف تفریح باید به آنها اضافه کرد.
از همین برای اینکه بتوانند این گونه ی جاندار را حفظ و نگهداری کنند سازمان های بین المللی حفاظت از محیط زیست و جانداران ۱۰ سال پیش روز ۴ دسامبر (۱۳ آذر) را به عنوان روز جهانی یوزپلنگ نام گذاری کردند تا دنیا اهمیت حفاظت از این گونه ی ارزشمند را بداند.
انقراض گونه ی آسیایی این جاندار به اندازه ای جدی است که در سال ۱۳۷۵ پروژه ای بین المللی با همکاری سازمان حفاظت از محیط زیست پایه گذاری شد و مرحله ی اول آن در سال ۱۳۷۷ در سطح کشور به مرحله ی اجرا در آمد و نتیجه ی آن تدوین “پروژه ی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی” با اعتباری به اندازه ی ۷۲۵ هزار دلار از سوی صندوق محیط زیست جهانی و معادل آن توسط سازمان حفاظت از محیط زیست در شهریور ماه ۱۳۸۰ شد.
بعد از آن اقدامات حفاظت از یوز در زیستگاه های منتخب پارک ملی کویر، پناهگاه های حیات وحش نایبندان و دره انجیر، منطقه حفاظت شده بافق و ذخیره گاه زیستکده توران آغاز شد و تاکنون دستاوردهای خوبی به همراه داشته است.
قبل از آغاز این پروژه، اطلاعاتی در خصوص وضعیت و اکولوژی یوزپلنگ آسیایی بسیار کم بود و بیشترین اقدامات حفاظتی که بر پایه الگوهای آفریقایی انجام می گرفت، اما اکنون اطلاعات مستند بیشتری نسبت به آغاز پروژه در دسترس است که می تواند طرح های مدیریت و برنامه های عمل این گونه ارزشمند را ارتقاء دهد.
بر اساس اقدامات زیادی که در راستای حفاظت از یوزپلنگ آسیای در ایران انجام گرفت نصب دوربین های تله ای با هدف سرشماری و رفتارشناسی یوزها در زیستگاه های ایران یکی از اقداماتی بود که در این زمینه انجام گرفت.
به گفته ی هومن جوکار مدیر پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی:
“یوزپلنگ گونه ارزشمندی است که حیات آن در خطر بوده و تا زمانی که اطلاعات کافی از تعداد و زندگی این گربه سان در اختیار نباشد شاید آنطور که باید نمی شود به آن کمک کرد.”
همچنین وی ادامه داد:
سرشماری دقیق یوزپلنگ های آسیایی در دستور کار این پروژه قرار دارد و در نظر داریم این کار با همکاری بخش خصوصی و همکاران بین المللی انجام شود.
مدیر پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی گفت: وسعت زیستگاه یوزپلنگ در کشور حدود ۶ میلیون هکتار است که این میزان وسعت برای پایش و سرشماری یوزها به حدود ۵۰۰ دوربین نیاز دارد.
اما این وجود ۲۳ یوزپلنگ ایرانی از ۶ ماه اول سال ۹۴ دیده شد که در دسته های چند تایی و تگی در زیستگاه های کشور حضور داشته اند.
به گفته ی جوکار: این یوزپلنگ ها در زیستگاه های خراسان جنوبی، خراسان شمالی، یزد و پارک ملی توران در استان سمنان مشاهده و تصویر برداری شده اند.
در راستای حفاظت از یوزپنگ های آسیایی طبق تفاهم نامه ای که با هدف حمایت از یوزپلنگ آسیایی میان سازمان ملل متحد و بیمه ی دانا به امضا رسید، این گربه سان ارزشمند نیز بیمه شد.
تفاهم نامه امضا شده میان برنامه توسعه ملل متحد و بیمه دانا نوعی از پوشش بیمه ای فراهم می کند که طبق آن بیمه دانا با ارایه کمک های مالی مورد نیاز برای اجرای جنبه های مختلف پروژه، خطراتی که یوزپلنگ ها را تهدید می کند، کاهش می دهد.
در راستای این تفاهم نامه تلاش شده است تا از پروژه ی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی حمایت شود و این کار قرار است با همکاری سازمان حفاظت از محیط زیست اجرا گردد.
خبر خوبی که در روز جهانی یوزپلنگ توسط رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست اعلام شد، قرار است با تکثیر این گونه ی جاندار با همکاری پژوهشگاه رویان از انقراض آن جلوگیری کنند.
به گفته ی عیسی کلانتری: سازمان حفاظت از محیط زیست تکثیر و پرورش یوزپلنگ های آسیایی را از طریق پژوهشگاه رویان پیگیری خواهد کرد و در این جهت سعی دارد که احیای یوزپلنگ آسیایی را از طریق کشت بافت با کمک این پژوهشگاه نیز انجام دهد.
در مورد هزینه تامین منابع مالی پروژه تکثیر یوزپلنگ آسیایی با همکاری پژوهشگاه رویان معاون رئیس جمهور گفته است که تمامی هزینه آن هر چقدر که باشد نیز تقبل می کند.
در حال حاضر بیش از ۵۰ قلاده یوز در کشور شناسایی شده و به ثبت رسیده است. بر اساس اسناد و شواهد ثبت شده از ۶۲ سال قبل در کشورهایی که مدعی حضور این گونه بوده اند به جز ایران هیچ شاهدی مبنی بر حضور این حیوان به ثبت نرسیده است.