آرامگاه غزالی
رجبعلی لباف خانیکی، مدیرکل پیشین میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی از کشف آرامگاه غزالی در شهر توس خراسان خبر داد. مدیرکل پیشین میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، ضمن بیان پاره ای دلایل و توضیحات درباره قطعی بودن این نظر گفت: ۹۰ درصد مطمئن هستم که غزالی در مکانی در توس مدفون شده است و آرامگاه غزالی در این منطقه است و این اطمینان بر اساس شواهد موجود، آثار بدست آمده و بررسی ها و تحقیقات صورت گرفته بر روی سفال‌های دوران سلجوقی، المان‌های معماری و مواردی دیگر است که بطور قطعی و یقینی می توان گفت که غزالی در مکانی در توس دفن شده است. با الی گشت در این خبر همراه باشید.
آرامگاه غزالی در توس
مطالب مرتبط: آشنایی با حمام مهدی قلی بیک در مشهد آرامگاه فردوسی در مشهد
وی در این گفت وگو با خبرنگار ایسنا بیان کرد: با توجه به آثار و یافته‌های متقن و تطبیق این یافته ها با منابع تاریخی موجود و تحقیقات و بررسی های انجام شده در متون که از آن جمله کتابی اثر روزبهان خنجی به نام کتاب مهمان نامه بخارا است، این نویسنده محل دفن و آرامگاه غزالی را در دو نوبت زیارت کرده که یکی در سال ۱۹۱۰ هجری قمری و بار دوم در سال ۱۹۱۵ هجری است و در کتابش که عنوان مهمان نامه را دارد شرح مفصلی از ساخت بنا و مقیاس و اندازه ی آن و معماری بنا را آورده و توضیحات کامل و جامعی درباره این مکان در این کتاب آمده است.
لباف خانیکی گفت: آن مکانی که مردم توس در روزگار گذشته به آن آرامگاه غزالی می‌گفتند تپه ای به نام بجه خشتی بوده که مردم اهل خراسان این کلمه بجه را به معنای سهم زمین بکار می بردند و معنای بجه خشتی یعنی تکه زمینی که پر از خشت است.
وی خاطر نشان کرد: حفاری های غیر مجازی در شهر تاریخی توس انجام شده که در جریان این حفاری های غیرمجاز در این شهر راهی که به سردابه آرامگاه غزالی می رسید توسط کارشناسان کشف شد. ما ابتدا این مسیر را از خاک های موجود در آن جا تخلیه کردیم و روی سرداب آن ترانشه ای را ایجاد کردیم سپس خاک برداری صورت گرفت که در نتیجه به بقایای یک آرامگاه رسیدیم و آن جا بود که شواهدی را دیدیم که نشان دهنده آن بود که این مکان در قدیم محل زیست بوده و بعدا به یک فضا برای عبادت تبدیل شده است.
مدیرکل پیشین میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی درباره شرایط و فضای حال حاضر آرامگاه غزالی گفت: در حال حاضر بالای آرامگاه، آثار و نشانه هایی از یک بنا مانند میل اخنگان در همین نزدیکی و در شهر وجود دارد که این آثار نشان می‌دهد این مکان پیش از این زیستگاه بوده، شاهد و دلیل این گفته ما این است که روی دیوار آن بخاری دیواری قرار گرفته بوده که بعدا تبدیل به محراب شده است و افرادی که در آن عبادتگاه به عبادت مشغول بودند به سمت محراب نمازشان را می‌خواندند. نکته دیگر اینکه در دوره ایلخانی در قسمت سقف آرامگاه یک کتیبه در آنجا نصب شده است که این کتیبه به سبک معماری آرامگاه سلطان محمد اولجایتو است و شبیه یک ستاره هشت پر به نام الله است.
این باستان شناس یادآور شد: بر اساس آئین اهل سنت مردگان در هوای آزاد دفن می‌شوند و در زیر خاک دفن نمی‌شوند، بنابراین با توجه به این شواهد به نظر می رسد که این مکان آرامگاه غزالی همان عبادتگاه غزالی باشد که بعدا تبدیل به سرداب شده و این اثر بسیار مانند مدفن ابوبکر تایبادی و آرامگاه شیخ احمد جامی است و مثل آنها جسد مردگان در زیر آرامگاه مدفون نیست و در قسمت جلویی آرامگاه قرار گرفته است.
خانیکی گفت: ما اطمینان داریم که آرامگاه غزالی در مجاورت یک عبادتگاه بوده و بعدا همه قسمت های بنا به آرامگاه غزالی معروف گشته که در دوره ایلخانان مغول دفن های دیگری هم در آن انجام شده است چون در آن جا تابوت‌های اجسادی بوده که داخل سردابه قرار می‌دادند و بر روی قبور نشانه هایی وجود داشت حاکی از این که بین سه تا چهار جسد در آن دفن شده است که احتمال می رود همه ی این اجساد و اموات از بزرگان آن زمان باشند.
گفتنی است محمد غزالی با نام کامل ابی حامد محمد بن محمد الغزالی الشافعی و لقب حجت‌الاسلام زین الدین الطوسی از فقها، متکلمین و فلاسفه ایرانی سدهٔ پنجم هجری است او از بزرگان تصوف بود و در غرب با نام های Al-Ghazali و Algazel شناخته می شود. او در حیطه های مختلف از جمله فلسفه، کلام، فقه و تصوف عالم بود. محمد غزالی در سال ۴۵۰ هجری قمری در توس خراسان به دنیا آمد.
در کودکی در شهر محل تولدش علوم مختلف دوران خودش را یاد گرفت، پدرش از راه پشم رشتن زندگی شان را تامین می کرد و رشته هایش را در بازار می‌فروخت و به همین دلیل به غزالی معروف شد. پدر محمد غزالی هم یکی از افرادی بود که اهل تقوا پیشه کردن بود و در محافل فقیهان حضور داشت. او دو پسر به نام محمد و احمد داشت. این دو پسر هنوز کودکان کم سالی بودند که پدرشان فوت کرد. طبق وصیت پدر، هر دو پسر به یکی از دوستان او که ابوحامد احمد بن محمد الراذکانی بود سپرده شد و او طبق مرام و مسلک پدر غزالی، دو فرزند را تربیت کرد و آموزش داد.
محمد و برادرش احمد برای تحصیل به یکی از مدارس نیشابور رفتند، ابوحامد محمد غزالی خیلی باهوش بود و ذهن قوی و پویایی داشت. علوم مختلف دینی و ادبی را خیلی زود از احمد الراذکانی یاد گرفت و بعد به یکی از مدارس طوس برای تحصیل رفت. سپس به گرگان رفت و بعد دوباره به شهر خودش توس برگشت و سه سال در طوس به خواندن درس های مختلف مشغول شد. در سال ۴۷۰ هجری قمری به نیشابور رفت و با امام الحرمین جوینی آشنا شد که تا آخر عمرش همراه او بود. بعد از فوت استادش الجوینی، غزالی به دیدار خواجه نظام‌الملک طوسی، وزیر سلطان ملکشاه سلجوقی رفت.
نظام‌الملک از غزالی که هر دو از یک شهر بودند خوشش آمد و از او استقبال گرمی کرد. غزالی برای شش ماه در تحت حمایت خواجه نظام‌الملک طوسی زندگی کرد و سپس به خواست خواجه برای تدریس در نظامیه بغداد و پرداختن به سایر امور در سال ۴۸۳ هجری وارد بغداد شد و پس از یک دوره سفر و رفت و آمدهای مکرر بلاخره به توس آمد و در این شهر دنیا را ترک کرد.