ابلیسک‌ها (obelisk) یا هرم سنگ‌ها، سازه‌های سنگی باستانی هستند که امروزه نمونه‌هایی از آنها در نقاط مختلف دنیا دیده می‌شود. نام این سازه‌ها از واژه یونانی اُوِلیکوس (ὀβελίσκος) به معنای «ستون نوک تیز» گرفته شده است.
برای خرید بلیط هواپیما و رزرو تورهای داخلی و خارجی از الی گشت روی عکس زیر کلیک کنید :
ابتدا بیایید ببینیم ابلیسک چیست؟ هرم سنگ یا ابلیسک، نوعی ستون باریک برافراشته با نوک تیز است که قاعده‌ای مربع شکل و قسمت فوقانی هرم شکل دارد. در مصر باستان، این سازه‌ها از یک تکه سنگ یکپارچه ساخته می‌شدند؛ اما در تمدن‌های دیگر و دنیای مدرن، ابلیسک‌ها از چند تکه سنگ مجزا ساخته می‌شوند.
اگر چه زادگاه این هرم سنگ‌ها مصر باستان است؛ اما نمونه‌هایی از ابلیسک‌ها به دیگر تمدن‌های باستانی مانند تمدن آشور، آکسومی در اتیوپی شمالی، روم باستان و روم شرقی راه پیدا کردند. همچنین این سازه‌ها در دوران مدرن هم بسیار موردتوجه قرار گرفته‌اند.
به جز ابلیسک‌های منتقل شده از کشور مصر به دیگر کشورها در دوره‌های گذشته، در دنیای مدرن هم ابلیسک‌هایی در میدان‌های اصلی آمریکا و اروپا ساخته شده‌اند.
ابلیسک مصری از یک تکه سنگ یکپارچه، معمولاً از جنس گرانیت قرمز که از معادن اسوان (Aswān) به دست می‌آمد، تراشیده می‌شد. این ستون‌های سنگی در پایه، مربع یا مستطیل شکل و عریض بودند و در قسمت بالا نوک تیز و هرمی شکل می‌شدند.
در مصر باستان به منظور انعکاس پرتوهای نور خورشید، روی ابلیسک‌ها با الکتروم (آلیاژی ساخته شده از طلا، نقره، مس و مقادیری از دیگر فلز‌ها) پوشانده می‌شد.
همچنین چهار طرف محور ابلیسک مصری با هیروگلیف‌هایی شامل وقف‌های مذهبی برای خدای خورشید و یادبود حاکمان تزیین می‌شد. مصریان ابلیسک را به خدای خورشید تقدیم می‌کردند تا نام خودشان تا ابد در جهان باقی بماند.
این اعتقاد از آنجایی شکل می‌گرفت که مصریان باستان فکر می‌کردند اگر نام خود را جایی ثبت کنند پس از مرگ ناپدید نمی‌شوند. از این رو فراعنه نام‌های خود را بر روی مکان‌های مختلف از جمله ابلیسک‌ها ثبت می‌کردند.
مصری‌ها ابلیسک را با نام «تِجِن» می‌شناختند و معتقد بودند بدنه این سازه، مظهر دفاع و رأس هرم شکل آن، مظهر دور کردن نیروهای منفی توفان و باد است. نام امروزی این سازه از ریشه یونانی آن یعنی «اُوِلیکوس» گرفته شده است.
یونانیان پس از مشاهده این سازه‌ها، آنها را «اولیکوس» به معنای «ستون برافراشته نوک تیز» نامیدند که بعدها به «ابلیسکوس» تبدیل شد. این کلمه ابتدا وارد زبان لاتین شد و سپس به انگلیسی راه پیدا کرد. همچنین هردودت از اولین افرادی بود که درباره این سازه‌ها مطلب نوشت.
اولین ابلیسک‌های مصری در اوایل سلسله چهارم (۲۵۷۵ تا ۲۴۶۵ پیش از میلاد) ساخته شدند. با این حال هیچ نمونه‌ای از این دوره باقی نمانده است.
قدیمی‌ترین ابلیسک باقی‌مانده مصری به دوران سلطنت سسوستریس اول (۱۹۱۸ تا ۱۸۷۵ پیش از میلاد) برمی‌گردد و در شهر باستانی هلیوپولیس (Heliopolis)، در حومه قاهره، جایی که زمانی معبدی برای «رع» ساخته شده بود، کشف شده است.
بر اساس اساطیر مصر باستان، ابلیسک‌ها یا هرم سنگ‌ها با «رع» یا «خدای خورشید» مرتبط بودند. ساکنان مصر این بنا را در جلوی معابد می‌ساختند و آنها را نمادی از اشعه خورشید می‌دانستند که به صورت سنگ درآمده بود و «رع» الهه خورشید درون این هرم‌ها قرار داشت.
از دیگر ابلیسک‌های باقی‌مانده در مصر می‌توان به ابلیسک ساخته شده در کارناک توسط توتموس اول (حدود ۱۴۹۳ تا ۱۴۸۲ قبل از میلاد) اشاره کرد. این ابلیسک ۲۴ متر ارتفاع و ۱۴۳ تن وزن دارد و اضلاع مربع آن در پایه ۶ فوت هستند.
ابلیسک دیگری که در کارناک باقی‌مانده است توسط ملکه هتشپسوت (۱۴۷۳ تا ۱۴۵۸ قبل از میلاد) ساخته شده است. این سازه ۹۷ فوت ارتفاع و ۳۲۰ تن وزن دارد و بر اساس کتیبه موجود در پایه آن، کار بریدن یکپارچه سازه تقریباً هفت ماه زمان برده است.
ازآنجاکه ابلیسک‌ها سازه‌های عجیب و جذابی بودند با گذشت زمان و آشنایی دیگر تمدن‌ها با این بناها، اقوامی مانند فنیقی‌ها و کنعانی‌ها، ابلیسک‌هایی را به سبک مصری تولید کردند. اما این هرم سنگ‌ها تفاوت‌هایی با ابلیسک‌های مصری داشتند و به جای این که از یک تک سنگ یکپارچه تراشیده شوند از چندین قطعه سنگ ساخته می‌شدند.
با سفر ابلیسک به دیگر کشورها، این نماد در دوران باستان و قرون بعدی محدود به مصر نشد. قدرت‌هایی که بر مصر مسلط شدند از ابلیسک‌های مصری تأثیر گرفتند و در بخش‌های مختلف تحت حکومتشان این نمادها را برافراشتند.
افرادی که درکی از این سازه‌ها نداشتند شروع به تخریب این بناها کردند و برخی دیگر تعداد زیادی از ابلیسک‌های مصری را به کشورهای خود منتقل کردند. در نتیجه این امر، امروزه تنها تعدادی کمی از این ابلیسک‌ها در خود مصر باقی‌مانده‌اند.
اولین فرد خارجی که به تحسین ابلیسک مصری پرداخت، آشوربانیپال پادشاه آشور (حدود ۶۶۹-۶۲۷ قبل از میلاد) بود. او پس از غارت تبس در سال ۶۶۴ قبل از میلاد، یک جفت از ابلیسک‌های مصری را به کاخ سلطنتی خود به نینوا (عراق امروزی) منتقل کرد.
در زمان امپراتوری روم، و زمانی که رومیان توانستند مصر را فتح کنند، ابلیسک‌های زیادی از این کشور به ایتالیای کنونی منتقل شدند.
حداقل دوازده مورد از این سازه‌ها به شهر رم رفتند که در حال حاضر یکی از آنها در میدان سن جیووانی (Piazza San Giovanni) در لاترانو (Laterano) قرار دارد. این سازه با ۳۲ متر ارتفاع و پایه مربع با اضلاع ۲.۷ متر، تقریباً ۲۳۰ تن وزن دارد و یکی از بزرگ‌ترین ابلیسک‌های باستان موجود است.
در اواخر قرن نوزدهم، دولت مصر یک جفت ابلیسک را تقسیم کرد و یکی از آنها را به ایالات متحده و دیگری را به بریتانیای کبیر داد. ابلیسکی که به آمریکا منتقل شده بود در حال حاضر در پارک مرکزی شهر نیویورک قرار دارد.
همچنین ابلیسک اهدایی به بریتانیا در خاکریز تیمز لندن (The Thames Embankment) قرار دارد. این ابلیسک‌ها به هرم‌های کلئوپاترا معروف هستند؛ اما هیچ ارتباطی با این ملکه مصری ندارند. این سازه‌ها توسط توتموس سوم در هلیوپولیس ساخته شده‌اند و کتیبه‌هایی مربوط به او و رامسس دوم (حکومت در حدود ۱۲۷۹ تا ۱۲۱۳ قبل از میلاد) بر روی خود دارند.
این سازه‌ها از گرانیت قرمز معمولی ساخته شده‌اند و ارتفاع آنها ۲۱.۲ متر و وزن آنها ۱۸۰ تن است. استخراج و نصب این ستون‌ها نشان‌دهنده‌ی نبوغ مکانیکی و نیروی نامحدود مصریان باستان است.
ابلیسک والد (Walled Obelisk) در استانبول ترکیه از دیگر ابلیسک‌های مصری است که مربوط به قرن ۱۰ میلادی است. این سازه در ابتدای انتقال به قسطنطنیه پوشش برنزی داشت؛ اما در طول جنگ‌ها صلیبی، پوشش آن به طور کامل به غارت رفت.
ابلیسک والد ۳۲ متر ارتفاع دارد و در حال حاضر در میدان هیپودروم یا میدان سلطان احمد، در نزدیکی ستون مارپیچ و در سمت جنوبی میدان قرار دارد.
از معروف‌ترین ابلیسک‌های دنیای مدرن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ابلیسک بوئنس آیرس آرژانتین با ارتفاع ۶۷ متر از معروف‌ترین یادمان‌های این کشور است. این ابلیسک در سال ۱۹۳۶ با تقلید از ابلیسک‌های مصری، به منظور بزرگداشت شروع تاریخ جمهوری آرژانتین ساخته شده است.
ابلیسک بوئنس آیرس در میدان جمهوری آرژانتین قرار دارد و نقاشی‌ها و اشکال زیادی بر روی آن کشیده شده است.
ابلیسک سیرانگاپاتنا در کارناتاکا (Karnataka) هند یکی دیگر از ابلیسک‌های دنیای مدرن محسوب می‌شود که در سال ۱۹۰۷ توسط دولت میسوری ساخته شده است. این ابلیسک یادمان پیروزی سریرانگاپاتنام بر بریتانیایی‌ها در قرن چهارم است.
ابلیسک سیرانگاپاتنا یادآور جنگ‌های افتخارآمیز ملت هند است. این سازه در جایی قرار دارد که پادشاه تیپو سلطان در زمان مرگ تلاش می‌کرد تا اجازه ندهد یک سرباز بریتانیایی شمشیرش را از غلاف بیرون آورد.
نماد واشنگتن‌دی‌سی به‌افتخار جورج واشینگتن، اولین رئیس‌جمهور ایالات متحده ساخته شده است. این سازه با ارتفاع ۱۶۹ متر بلندترین ساختمان در ناحیه کلمبیا محسوب می‌شود و طبق قانون کسی اجازه ندارد ساختمان بلندتری در منطقه بسازد.
نماد واشنگتن‌دی‌سی در ۹ اکتبر ۱۸۸۸ افتتاح شد و در ساخت آن از ابلیسک‌های مصری الگو گرفته شده است.
در این مقاله توضیحات کاملی درباره ابلیسک ارائه کردیم. همان‌طور که گفته شد این سازه‌ها یا ستون‌های بلند و باریک هرمی‌شکل در مصر شکل گرفتند و سپس به دیگر نقاط دنیا منتقل شدند. در حال حاضر تعداد معدودی از ابلیسک‌های مصر باستان در این کشور باقی‌مانده‌اند و اکثر آنها به کشورهای دیگر منتقل شده‌اند.
واژه ابلیسک به معنای «ستون برافراشته» است. این کلمه ریشه یونانی دارد.
ساخت ابلیسک‌ها در زمان باستان در کشور مصر شروع شد.
این سازه‌ها به جز مصر باستان در دیگر تمدن‌های قدیمی مانند آشور، آکسومی در اتیوپی شمالی، روم باستان و روم شرقی هم یافت شده‌اند.
مطالب مرتبط :
۵ نظرات