معبد آناهیتا در ایران کجاست؟

آناهیتا یکی از مهم‌ترین خدایان باستانی در فرهنگ ایران بوده و در اسطوره‌شناسی ایران به‌عنوان «الهه آب‌ها» شناخته می‌شود. او یکی از ارجمندترین ایزدهای ایران باستان بوده و در اسطوره‌شناسی‌های مختلف دنیا، ایزدهای متنوعی برای کنترل آب و موارد این‌چنینی انتخاب شده است. نام آناهیتا به‌صورت قدیمی به شکل «اردویسورَآناهیتا» نوشته و خوانده می‌شده است.

آناهیتا نه‌تنها یک الهه در ایران باستان نام دارد، بلکه نمادی است از یک دوره فرهنگی غنی در تاریخ ایران که مهرپرستی و ستایش آب در آن در آن متجلی است. آب در این دوره به عنوان یک نماد ویژه در آیین‌های میترایی شناخته می‌شد؛ زیرا از جمله نمادهای آناهیتا به شمار می‌رفت. ایزدبانوی نگهبان آب، به عنوان نمادی از پاکیزگی، مسئولیت باران و چشمه‌ها را به عهده داشت.

برخی آناهیتا را به عنوان محبوب‌ترین ایزد آریایی می‌شناسند. او به عنوان نماد مهر و دوستی شناخته می‌شد و همچنین نماد باروری و زایش بود.

از دوران هخامنشی، حضور آناهیتا در فرهنگ ایرانی به شکل واضحی ظاهر شد و تا دوران ساسانی، آثار تاریخی همچون معبد کنگاور به عنوان نمونه‌هایی از اهمیت ایزدبانوی آب برای مردم ایران آشکار شد. نام آناهیتا همیشه در کنار نام اهورامزدا وارد می‌شد و در کتیبه طاق‌بستان کرمانشاه به عنوان یک نماد دائمی به‌یادگارمانده است.

معبد آناهیتا در ایران

تقدیس و ستایش در تاریخ و تمدن ایران نمونه‌های زیادی دارد. از مشخص‌ترین این نمونه‌ها معبد آناهیتا است که در گوشه‌وکنار کشور وجود دارد. ساختمان‌های سنگی و باشکوه که همچنان شگفت‌انگیز و باشکوه است در جای‌جای ایران یافت می‌شود.

 معبد آناهیتا در کنگاور، بیشاپور، رفسنجان، اصطخر و سرعین از نمونه‌های سنگی این بنا است. بنای تاریخی آناهیتا در شهر کنگاور شاید معروف‌ترین این بناهاست. از بناهای مشهور معبد آناهیتا در شهر باستانی بیشاپور در شهرستان کازرون است. بنای تاریخی در روستای حسین‌آباد در بخش خنامان از شهرستان رفسنجان نیز یکی دیگر از نمونه‌های این بنای سنگی است. آناهیتا در تپه سرعین مربوط به هزاره یکم و دوم پیش از میلاد است و از زیباترین بناهای کشور محسوب می‌شود. تمام این بناها برای بزرگداشت ایزدبانوی آب، آناهیتا، بنا شده است.

برای خرید بلیط هواپیما و رزرو هتل در کرمانشاه به الی گشت مراجعه کنید

معنی معبد آناهیتا در ایران باستان

اصطلاح “اردوی” به معنی نمناکی و رطوبت/برکت/حاصلخیزی است که با لفظ “سوز” بامعنی بزرگوار و آناهیتا بامعنی پاکی ترکیب و به وجود آمده است. در زبان میانه فارسی، نام “آناهیتا” به‌صورت “اردویسورَآناهید” ذکر می‌شده و در فارسی امروز، نام او را به‌صورت “آناهید” نیز می‌نامند. در کتاب “بندهشن” که یکی از مهم‌ترین کتب دینی برای آیین زرتشت است، دونیمه نام “اردویسورَآناهیتا” گاهی اوقات مستقل به‌کاررفته است. این امر به دلیل این است که “اردویسورَبه” نشانه آب و “آناهید” نشانه “ستاره ونوس” است.

بر اساس محتویات موجود در کتب اساطیری ایران، تمامی دریاها و دریاچه‌ها از اردویسورَ ریشه می‌گرفتند و تمامی ستارگان هم از ناهید متولد می‌شدند. آب یک نماد اساسی در فرهنگ مختلف جوامع است. این نماد مفاهیم متعددی از جمله زندگی، آبادی، حیات و جریان زندگی را به خود می‌گیرد. اسطوره‌ی آناهیتا نیز دقیقاً این مفاهیم را به تصویر می‌کشید و به‌عنوان یک نماد از زندگی و زیبایی شناخته می‌شد. در طول زمان، توجه بیشتری به آناهیتا شده و در دوره‌های مختلف تاریخ، به‌عنوان یکی از خدایان زیبایی در فرهنگ ایران باستان شناخته شد، و در برخی دوره‌ها حتی با اسطوره‌ی زیبایی (آفرودیت) در یونان باستان هم مقایسه می‌شد.

معبد آناهیتا در کنگاور

 یکی از بناهای سنگی کشور است که در شهرستان کنگاور، استان کرمانشاه واقع شده است. این معبد در تاریخ ۲۴ شهریور ماه در سال ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۳۱ یکی از نخستین آثار ملی ایران ثبت شده است. معبد آناهیتا دومین بنای سنگی بزرگ ایران پس از تخت‌جمشید شناخته می‌شود. براساس نوشته‌ها و مستندات این بنای سنگی مربوط به تاریخ هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان است. اما برخی این کاخ نیمه تمام را متعلق به دوران خسرو پرویز می‌دانند. فاصله معبد آناهیتا تا کرمانشاه حدود ۹۴ کیلومتر است. در این مقاله از الی گشت این کاخ ارزشمند را به شما معرفی می‌کنیم.

معماری معبد آناهیتا

معبد آناهیتا واقع در ارتفاعات نزدیک دشت کنگاور، یکی از معابد بزرگ سنگی ایران است که در زمان‌های گذشته به سبب فنون صفه‌سازی (ساختاردهی سطح زمین) موردتوجه قرار گرفته و الهام گرفته شده است. معبد آناهیتا به‌عنوان محلی برای تجلیل از پاکی و پرستش آناهیتا، فرشته‌ای که به نگهبانی چشمه‌ها و باران معروف است، شناخته می‌شود. برخی این معبد را به‌عنوان کاخ ناتمامی برای خسروپرویز، پادشاه ساسانی، تصور می‌کنند.

معبد آناهیتا با ارتفاع ۳۲ متر ساخته شده است. ابعاد این بنای باشکوه از پایین به بالا کوچک‌تر می‌شود و صورتی زیگوراتی دارد که در راستای سبک صفه‌سازی و زیگورات‌سازی ایرانیان به حساب می‌آید. در واقع تصویر کلی از معماری و فضای معبد آناهیتا تا حدی شبیه به تخت‌جمشید است.

اطراف معبد را دیوارهای سنگی احاطه کرده است و برای هم‌سطح‌سازی با تپه سکوهایی ایجاد شده است. نمای اصلی معبد در ضلع جنوبی قرار دارد. ورودی بنا با پلکان‌هایی در دو طرف به‌موازات ضلع جنوبی است که افراد را به داخل معبد هدایت می‌کرد. در نهایت پله‌ها به یک مهتابی می‌رسند و بالاتر از آنها سه سکو وجود داشته که اثر زیادی از آنها باقی نمانده است. 

بر فراز معبد سازه‌ای چهارطاقی مشابه سایر آتشکده‌های آن زمان وجود داشته است. در ادامه به بررسی ویژگی‌های معماری معبد آناهیتا می‌پردازیم:

۱- معرفی سبک معماری معبد آناهیتا

در سبک معماری معبد آناهیتا، نظرات و تعابیر متنوعی از سوی مستشرقان اروپایی و باستان‌شناسان ایرانی مطرح شده است. اولین افرادی که به کشف سبک معماری این معبد پرداختند، اوژن فلاندن و پاسکال کست از مستشرقان اروپایی بودند که در زمان سفر به کنگاور طرح‌های دقیقی ارائه دادند. آنها ادعا کردند بنا بر اساس مطالعات، معبد آناهیتا با سبک یونانی ساخته شده است و معبد پالمیرای سوریه را به عنوان معیار مورداستفاده قرار دادند.

۲- تأثیرات تبادلات فرهنگی

محققان اروپایی معتقدند در دوران حکومت هخامنشیان و پارت‌ها، تبادلات فرهنگی بین ایران و یونان رخ‌داده و بر اساس این تبادلات، بناهایی با سبک معماری یونانی در ایران احداث شده است. شهر کنگاور به‌ دلیل موقعیت جغرافیایی در بخش مرزی غرب ایران، بیشترین تأثیر را از سبک معماری یونانی به ‌دست آورده است.

۳- اختلاف نظریه‌ها

مقابل این نظریه‌ها، محققان و باستان‌شناسان ایرانی این دیدگاه را رد می‌کنند و به اختلاف‌های موجود در سبک‌های معماری معبد آناهیتا با معماری یونانی اشاره می‌کنند.

۴- آرای اردشیر حدادیان

اردشیر حدادیان، بر اساس تحقیقات در مورد معبد الهه آناهیتا، اعتقاد دارد ساختمان اولیه معبد در دوره هخامنشیان و مربوط به قرن چهارم قبل از میلاد ساخته شده است. او عقیده دارد معبد آناهیتا احتمالا در دوره اردشیر دوم هخامنشی و پسر داریوش دوم ساخته شده است.

۵- تخریب و تغییرات معماری

متأسفانه، در طول هزاران سالی که از ساخت این معبد می‌گذرد، مردم کنگاور با ذوب گچ و آهکی که در ساخت این بنا استفاده شده است، باعث تخریب معبد شده‌اند. پس از زلزله سال ۱۳۳۶ نیز این بنای عظیم تبدیل به یک ویرانه شد.

جایگاه معبد آناهیتا در ایران

معبد آناهیتا که در سال ۱۳۱۰ به‌عنوان یکی از آثار تاریخی ملی ایران ثبت شد، به دلیل بی‌توجهی و نادیده‌گرفتن آسیب‌های جدی که به آن وارد شده است، از برخی از جلوه‌های گذشته‌اش ازدست‌داده است. این معبد در سال ۱۳۳۶ نیز به دلیل زلزله و فقدان مراقبت‌های لازم، خسارات جدی دید. امروزه، این بنا تحت تهدید قرار دارد و توجه کافی به حفظ و حمایت از آن صورت نمی‌گیرد. این بی‌توجهی به‌گونه‌ای است که نقش‌ها و نوشته‌های گذاری شده روی سنگ‌ها و ستون‌های معبد به چشم می‌خورند.

زیبایی های اطراف معبد آناهیتا

در نزدیکی معبد آناهیتا، امامزاده‌ای و مسجدی وجود دارد که به‌عنوان مکان مقدس توسط مردم ایران از گذشته تا امروز تجلیل می‌شود. همچنین، در فاصله دو کیلومتری از معبد آناهیتا، معدن سنگ چلمران قرار دارد که سنگ‌های عظیم معبد آناهیتا از آن استخراج شده است. در زمان‌های باستان، آناهیتا به‌عنوان نگهبان آب و فرشته‌ای از مقام و مرتبه بسیار بالا شناخته می‌شد که به زیبایی و باروری مرتبط بود. معبد آناهیتا به‌منظور تجلیل از الهه‌ی آب در ایران باستان ساخته شده بود و قدمت این معبد آناهیتا به قرون قبل از میلاد بازمی‌گردد، به‌طوری که اولین سنگ بنای آن در دوران هخامنشیان بنا شده و ساخت آن تا دوره‌های بعد ادامه یافته و در دوران ساسانی به پایان رسید.

تعدادی از محققین این بنا را به‌عنوان کاخ ناتمامی برای خسروپرویز معرفی کرده‌اند، در حالی که برخی دیگر زمان ساخت آن را به دوره‌های مختلف قبل از میلاد نسبت داده و سیف‌الله کام‌بخش فرد آن را به سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی نسبت داده است.  اطراف معبد آناهیتا، دالان‌هایی وجود دارد که جوی‌های آب را به وسط معبد هدایت می‌کنند.

قسمت های دیگر معبد

بالای معبد آناهیتا، سر چهار گاو به‌صورت روبه‌روی یکدیگر قرار دارد و در زمان آبگیری، عکس سر گاوها روی آب نقش می‌بسته است.

در وسط معبد آناهیتا، فضایی وجود دارد که آب از جوی‌ها در آن جمع شده و استخر کوچکی حدوداً به ابعاد ۱۰ در ۱۰ و عمق ۲۰ سانتی‌متر را پر آب می‌کند. این معبد در کنگاور مشهورترین معبد منسوب به آناهیتا در ایران است. روی دیوارها، ستون‌هایی با قطر زیاد قرار دارند؛ ارتفاع این ستون‌ها سه برابر قطر آن‌ها است که یکی از نکات جالب و منحصربه‌فرد در طراحی و معماری معبد آناهیتا به شمار می‌آید. از سنگ و ملات گچ در ساخت دیوارها استفاده شده و قطعه‌سنگ‌های تراشیده شده به‌صورت خشکه‌چین، نمای بیرونی آن را تزیین کرده‌اند.

مطالب مرتبط

بهترین سوغاتی های کرمانشاه

راهنمای سفر به کرمانشاه: جاذبه‌های دیدنی، فرهنگ محلی و نکات مهم

معماری دیواره‌های معبد آناهیتا

معماری معبد آناهیتا از دیدگاه‌ها و تفسیرهای مختلفی برخوردار است که از سوی مستشرقان اروپایی و باستان‌شناسان ایرانی ارائه شده است. بر اساس منابع تاریخی، اولین افرادی که به بررسی معماری معبد آناهیتا پرداختند، اوژن فلاندن و پاسکال کست از مستشرقان اروپایی بودند که در زمان سفرشان به کنگاور طرح‌های بسیار دقیقی را ارائه دادند. آن‌ها باور داشتند که سبک معماری معبد آناهیتا بر پایه یونانیان ساخته شده است.

این دو مستشرق با تطبیق معماری معبد پالمیرای سوریه، یک طرح پیشنهادی برای معبد آناهیتا ارائه کردند. همچنین تحقیقات اروپایی نشان می‌دهد که در دوران حکومت هخامنشیان و پارت‌ها، تبادلات فرهنگی بین ایران و یونان صورت گرفت و بر اساس آن، ساختمان‌هایی به سبک معماری یونانی در ایران بنا شد. شهر کنگاور نیز به دلیل واقع‌شدن در نزدیکی مرزهای غرب ایران، یکی از شهرهایی است که بیشترین تأثیر را از سبک معماری یونانی دریافت کرده است. بنابراین، ساخت‌وساز معبد آناهیتا بر اساس سبک معماری هخامنشی صورت گرفت و ستون‌های بنا، با الهام از معماری یونانی طراحی شده است. از سویی، باستان‌شناسان ایرانی با ارائه مستندات و بیان سازه‌های تاریخی ایرانی، ادعا کرده‌اند که الگوبرداری معماری مجموعه‌ی عظیم کنگاور یا همان معبد آناهیتا، به نظر مستشرقان و باستان‌شناسان غربی و اروپایی صحیح نمی‌باشد.

به‌عنوان‌مثال، بناهای تاریخی ایرانی مانند تخت‌جمشید، قلعه دختر فیروزآباد و کوه خواجه، نمونه‌هایی از هویت معماری اصیل ایرانی هستند. به نظر می‌رسد که روش استفاده شده در ساخت صفحه‌ها، شباهت زیادی به پایه و اساس کاخ‌های سلطنتی ایران باستان دارد. به‌عنوان نمونه، عمارت خسرو در قصرشیرین، ترکیب ساختاری صفحه‌ی ناهید و شباهت آن به تخت فرهاد در بیستون و صفحه‌ی سرمج، نمونه‌های برجسته‌ای از سبک ساخت‌وساز صفحه‌ها به‌حساب می‌آیند.

قسمت‌های مختلف معبد آناهیتا

دیوارهای اطراف بنا

برای یک‌دست کردن ساختمان با صخره‌ای که معبد آناهیتا روی آن احداث شده بود، معماران و سازندگان از قطعات سنگ و ملاط گچ استفاده کردند و پشت آن‌ها از مخلوط گچ و ملاط استفاده نمودند. این کار منجر به ایجاد یک سکو با ضخامت ۱۸ متر (به‌استثنای ضلع شمالی) در اطراف آن شد. روی این سکو، ستون‌های قطوری قرار گرفتند که وظیفه نگهبانی از الهه آب را بر عهده داشتند.

پلکان‌های ورودی

در ضلع جنوبی ساختمان، دو پلکان دوطرفه به طول ۱۵۴ متر وجود داشت که هر دو شامل پنج پله در یک بلوک سنگی بودند. این پلکان‌ها به بالاترین سطح به یک مهتابی هم‌سطح با سکوی اصلی معبد آناهیتا منتهی می‌شدند، بدون وجود ستون است. تعداد سنگ‌ها در پلکان شرقی ۲۶ و در پلکان غربی ۲۱ عدد است. در دوره‌های اسلامی، برای راحتی حرکت اسب‌ها، پلکان‌ها با آجر پوشیده شدند که این کار باعث حفاظت از پله‌ها و حفظ کیفیت آن‌ها شد. هیچ جایگاهی برای تیراندازی روی پلکان‌ها وجود ندارد و همچنین مانند سایر قسمت‌ها، ساده و بدون تزیین است. علاوه بر پلکان‌های ورودی معبد آناهیتا، یک پلکان نیز در گوشه شمالی ضلع شرقی معبد وجود داشت.

ستون‌ها

روی دیوارهای معبد آناهیتا، ستون‌هایی قرار گرفته بودند که ارتفاع آن‌ها سه برابر قطرشان بود. این ویژگی یکی از نکات جالب و منحصربه‌فرد در طراحی و معماری معبد آناهیتا به شمار می‌آید و به‌یقین می‌توان ذکر کرد که هیچ‌کدام از معبدهای سراسر دنیا، این ویژگی را ندارند. این ستون‌ها به روشی که مادها از مردم اورارتو یاد گرفته بودند، ساخته و قرار داده شدند. همچنین بودن این ستون‌ها بهانه‌ای برای برخی باستان‌شناسان است که آن را به خسروپرویز نسبت دهند. ستون‌های معبد آناهیتا از سه بخش زیر ستون (پایه)، ساقه ستون (میان ستون) و سرستون تشکیل شده است که ارتفاع سرستون تا پای ستون، یک به سه بوده است.

ستون‌های معبد آناهیتا در ساده‌ترین شکل خودساخته شده‌اند و حتی شیارهای قاشقی پی‌درپی در ستون‌های یونانی را روی این ستون‌ها نمی‌توان دید. برخی کارشناسان معتقد هستند که شکل متفاوت و ویژه‌ی ستون‌های معبد آناهیتا در مقایسه با سایر سازه‌های ساخته شده در دنیا، به این دلیل است که در بیشتر سازه‌ها ستون‌ها تحمل بار و سنگینی سقف بنا را بر عهده دارند اما در معبد آناهیتا از آن‌ها صرفاً برای دربرگرفتن بنا و مشخص‌کردن حریم مورداستفاده قرار گرفته است. همچنین این ستون‌ها به علت ارتفاع زیاد معبد آناهیتا از سطح زمین، سرپناهی برای افرادی که در معبد حضور داشتند بود.

صفه

در قلب معبد آناهیتا، یک صفه سنگی در جهت شرقی تا غربی وجود دارد که ابعاد آن به ترتیب ۹۴ متر طول، ۹٫۳۰ متر پهنا و سه تا چهار متر ارتفاع دارد. این صفه از لاشه‌سنگ‌های بزرگی ساخته شده که حداقل یک سمت آن‌ها صاف بوده و امروزه فقط بخشی از آن در دیوار باقی‌مانده است. همچنین در وسط معبد آناهیتا، سکوهای دیگری نیز قابل مشاهده است. سکوی دوم در زمان ساخت ابعادی حدود ۱۱٫۶۶ در ۹٫۴۲ متر داشت و فاصله‌اش از انتهای سکوی پیرامونی در ضلع جنوبی به ۳٫۸۷ متر می‌رسید. همچنین سکوی سوم با ابعاد تقریبی ۵٫۱۵ در ۵٫۱۲ متر در فاصله‌ای حدود ۲٫۴۳ متری از سکوی دوم احداث شده بود. به نظر می‌رسد روی این سکو بنایی چهارطاقی وجود داشته است که بررسی‌های بیشتر می‌تواند این موضوع را تأیید یا تکذیب کند.

با بازدید از معبد آناهیتا می‌توان فهمید که اهمیت آب در زمان‌های قدیم بسیار بوده است و این که چگونه ایرانیان باستان از این مایع ارزشمند نگه‌داری می‌کردند. معبد آناهیتا برای کسانی است که به دنبال گذشته‌ی تاریخی ایران و معماری قدیمی آن هستند و یا کسانی که به افسانه‌ها و قصه‌های الهه ها علاقمندند.

آثار به‌جامانده 

آثار به‌جامانده از معبد آناهیتا زیاد نیست. بازدید از معبد آناهیتا قلب شما را از درد فشرده می‌کند. چرا که این بنا به دلیل بی‌توجهی حاکمان بعد از اسلام، به‌کلی نابود و تبدیل به یک ویرانه شده است. اما بازدید از بناها و میراث کشور یکی از الزامات در زندگی هر فردی است. آثار به جا مانده‌ای که می‌توانید در معبد آناهیتا مشاهده کنید به شرح زیر است:

• تأسیسات سلجوقی

در محوطه جنوبی بنا گزارش شده است که دیوارهای آجری با معماری متفاوتی نسبت به بنای سنگی معبد داشتند. زمان ساخت این دیوارها با زمان احداث بنای اصلی هم‌تراز نبوده و به‌عنوان بخشی از تأسیسات شهری در دوره سلجوقی تشخیص داده شده‌اند. این دیوارها نمایانگر یک ساختار شهری جامع هستند که از واحدهای مسکونی، کارگاه‌های کوره‌پزی سفال، حمام، لوله‌کشی آب و فاضلاب تشکیل شده‌اند.

• گورهای پارتی

در دیوار شرقی محوطه معبد آناهیتا، کاوشگران گورهای باستانی کشف کردند که به دوره پارت‌ها تعلق دارند. این گورها دارای تابوت‌هایی قایق شکل بودند که احتمالاً نمادی از سفر به دنیای مردگان محسوب می‌شد. مردگان در حالت طاق‌باز با دستانی که به‌موازات بدن بوده و صورتی به سمت پرستشگاه قرار داشته‌اند، در تابوت‌ها پیدا شده‌اند. در ضمن، پیه‌ سوزی نیز در این تابوت‌ها وجود داشته که به‌ نظر می‌رسد چراغ راه در سفر به دنیای مردگان را نمایان می‌ساخته باشد. همچنین، سکه‌هایی زیر سر مردگان در این تابوت‌ها یافت شده که احتمالاً به عنوان دستمزد سفر به سرزمین مردگان تلقی شده است.

وجود این گورها در دیواره بخش شرقی معبد ممکن است به دلیل تقاضای مردم برای دفن در نزدیکی این پرستشگاه باشد تا در آرامش سایه این مکان مقدس دفن شوند. یک نکته جالب دیگر درباره این گورها، سنت دفن اموات به سمت مشرق و مکان طلوع آفتاب است؛ اعتقادی که اصولاً در دین اولیه آریایی‌ها دیده می‌شد و به پرستش خورشید، ماه، زمین و آسمان متصل بود. این نوع دفن نشانه اتحاد اموات با مهر (خورشید) بود.

• اشیای اکتشافی

یکی از مهم‌ترین آثار کشف شده در معبد، تابوت‌ها و محتویات آنها از گورهای پارتیان است که اطلاعات بسیاری را ارائه می‌دهند. این آثار شامل پیه‌سوز، سکه، تیغه‌های برنزی، دستبند، گوشواره طلا با نقش انسان بال‌دار، ظروف سفالین و دیگر اقلام هستند که از این گورها به دست آمده‌اند. بخشی از این آثار به‌صورت نمایشی در موزه شهر کنگاور عرضه شده‌اند؛ اما برخی دیگر متأسفانه به دلیل سرقت‌های جاری از این موزه، از دست رفته‌اند.

آثار تاریخی دیگری که در معبد آناهیتا کشف شده‌اند، شامل سکه‌ها و سفال‌های دوران اسلامی و خلفای اسلامی می‌شوند. این شاهدان تاریخی شامل انواع سفال‌های لعاب‌دار (سلجوقیان)، سفال‌های تراش و منبت (سلجوقیان)، و سفال‌های رنگارنگ سبز و زرد معروف به سفال نیشابور (از ابتدای قرن پنجم هجری تا ابتدای دوره اسلامی) هستند.

• سنگ‌نوشته‌ها

روی برخی از سنگ‌های حجاری در دیوار شرقی معبد، نقوش و اشکالی همچون صلیب شکسته، ستاره، خورشید، بز کوهی، گردونه و چرخ، نقوش هندسی، گیاهان، ماهی، ماهی و آب، لنگر کشتی و… دیده می‌شود. به نظر می‌رسد این نقوش و اشکال، به عنوان نمادهای خانوادگی یا علائم شخصیتی بر روی سنگ‌ها قرار داشته‌اند و حمل این سنگ‌های بزرگ و سنگین به انجام کاری دشوار اشاره دارد. احتمالاً اهدای این سنگ‌ها نیز به عنوان نذورات و هدایا به آناهیتا، خدای آب، محسوب می‌شده است.

در دوره ساسانیان، هنگام تعمیر معبد، نام‌هایی همچون پیروس، پیروز، پیر، شهریور، خرت (خرد) و دیگران نیز بر روی سنگ‌ها ثبت شده است.

معبد آناهیتا در بیشاپور

شهر بیشاپور به دلیل تاریخ طولانی خود وارث ارزشمندی از آثار تاریخی است. یکی از جاذبه‌های گردشگری که در حین بازدید از شهر کازرون قابل مشاهده است، معبد آناهیتا است. این معبد در کنار کاخ شاپور در دره‌ای بیشاپور واقع شده است و الهام از معماری هخامنشی گرفته‌شده است. بنایی به شکل مکعب با ارتفاع کلی ۱۴ متر، از که ۸ متر آن بر روی زمین قرار دارد و ۶ متر دیگر به طور زیرزمینی است.

روی دیوارها و ستون‌های این مکان، کله ‌گاو به عنوان نماد خدا و الهه آب قرار دارد. حوضی در صحن و حیاط اصلی معبد احداث شده که آب در آن می‌ریزد و سکوهایی در اطراف آن قرار گرفته‌اند تا عبادت‌کنندگان در هنگام اجرای مراسم و عبادت بتوانند روی آن نشسته و به عبادت پرداخته‌اند.

آبی که به داخل حوض معبد می‌ریزد، از طریق یک دالان زیرزمینی به صحن اصلی هدایت می‌شود. این آب، اصلی‌ترین شاخه رودخانه‌ای به نام شاپور است که در نزدیکی معبد آناهیتا جاری است.

بخش‌های مختلف معبد آناهیتا در بیشاپور

• تالار تشریفات

در ارتباط با معبد آناهیتا، یک تالار بزرگ به نام «تالار تشریفات» وجود دارد. این تالار، در دوران حکومت ساسانیان به عنوان بزرگ‌ترین ساختمان گنبد دار شناخته می‌شده است. تالار دارای چهار ایوان است که به‌صورت متقابل و متقارن در آن قرار گرفته‌اند. گنبد این تالار با ارتفاع ۲۵ متر از سطح زمین برجسته است. در داخل تالار ۶۴ طاقچه وجود دارد که سقف‌های آن‌ها با طراحی هنری چشمگیر به شکل برگ مو و الگوهای زیبا از گچ‌بری تزیین شده‌اند.

• غار شاپور

در انتهای تنگه چوگان، دهانه غاری به نام غاز شاپور را مشاهده می‌کنید. این غار دارای یک دهانه با ابعاد تا ۳۰ متر است. در ورود به این غار، مجسمه شاپور به چشم می‌خورد. این مجسمه، باقدرت ایستاده و با ارتفاع ۷ متر، یکی از آثار باستانی منحصربه‌فرد است که حدود ۱۷۰۰ سال قدمت دارد و تنها باقی‌مانده باستانی از دوران باستان است. متأسفانه، هر دودست این مجسمه به طور کامل شکسته‌اند.

نکات بازدید از معبد آناهیتا

• راهنمای گردشگران اطلاعات کاملی به‌صورت رایگان در اختیار شما می‌گذارد.
• ساعت بازدید از معبد از ساعت ۸ تا ۱۹ است و در دوره دوم سال از ۸ تا ۱۸ می‌باشد.
• معبد آناهیتا در روزهای تاسوعا و عاشورا، رحلت پیامبر (ص)، شهادت امام جعفر صادق (ع)، شهادت حضرت علی (ع)، رحلت امام خمینی (ره) تعطیل است.
• برای ورود به این معبد لازم است مبلغی را به عنوان ورودی پرداخت کنید.
• هنگام بازدید از نوشتن یادگاری و ریختن زباله بپرهیزید تا این معبد زیبا ویران‌تر نشود.

سخن پایانی

در این مقاله از الی گشت با معبد آناهیتا آشنا شدید. این معبد زیبا در ۵ جای ایران واقع شده است. معبد آناهایتا در کنگاور، بیشاپور، رفسنجان، اصطخر و سرعین از نمونه‌های سنگی این بنا است. امروزه چیز زیادی از معبد زیبای آناهیتا باقی نمانده است. اما بازدید از آن خالی از لطف نیست. شما می‌توانید بقایای عظمت دوران هخامنشی، ساسانی و اشکانی را مشاهده کنید و لذت ببرید. نکات بازدید از معبد آناهیتا را به خاطر بسپارید تا یک سفر لذت‌بخش داشته باشید.

سؤالات متداول

۱- آناهیتا به چه معناست؟

آناهیتا نامی است زنانه که از نام الهه ایرانی باستان آناهیتا گرفته شده است که با باروری، شفا و خرد مرتبط است. این نام در سال‌های اخیر همراه با نام‌های اساطیری دیگر افزایش‌یافته است.

۲- آناهیتا چه کسی بوده است؟

آناهیتا نام یک ایزدبانوی ایرانی است که ایزدبانوی آب شناخته می‌شده.

۳- معبد آناهیتا کجاست؟

این معابد  در کنگاور، بیشاپور، رفسنجان، اصطخر و سرعین از نمونه‌های سنگی معبد آناهیتا است.

۴- دومین بنای سنگی ایران کدام است؟

معبد آناهیتا بعد از تخت‌جمشید دومین بنای سنگی ایران است.

۵- آیا معبد آناهیتا ثبت ملی شده است؟

بله. این معبد در سال ۱۳۱۰ در فهرست ملی آثار تاریخی ایران به ثبت رسید.