نقش مسائل اخلاقی در سازمان
سازمان به عنوان شخصیت حقوقی در حیات سازمانی خود با مسائل اخلاقی فراوانی مواجه است. دغدغه های اخلاقی در زندگی شغلی غالبا در مقام تصمیم گیری بروز میکند و فرد خود را اخلاقا بلاتکلیف می یابد و از خود میپرسد تکلیف اخلاقی من چیست، به عبارت دیگر، مسئله در اخلاق حرفهای بلاتکلیفی اخلاقی است: افشاگری افراد خلافکار یا کارهای خلاف در سازمان مثل داشتن دو دفتر مالیاتی و گریز از مالیات چه حکمی دارد؟ آیا مامور معذور است یا مسئول؟ آیا تعدیل نیروی انسانی اخلاقی است؟ در ادامه با الی گشت همراه باشید.
مطالب مرتبط: چگونه اصول غیر اخلاقی در شرکت ها را ریشه کن کنیم؟ اخلاق چه نقشی در مدیریت دارد؟
این مسائل متعلق به توصیف واقعیتها و حوادث یا تبیین پدیده ها و رفتارها نیستند. موضوع مسائل اخلاقی، اشیاء و افراد نیستند بلکه اقدامها و رفتارهای ارتباطی، یعنی رفتار ارتباطی افراد است.
مسائل اخلاقی بنگاه ویژگیهائی دارد. آنها بسیار فراگیر هستند و همه ابعاد سازمان را شامل میشوند. در پس هر اقدام و در پس هر تصمیم مدیریتی و هر فعالیت سازمانی، انبوهی از مسائل اخلاقی را میتوان رصد کرد زیرا با حقوق افراد گوناگون چون مشتریان، مالکان، کارکنان و کلیه ذی نفعان ارتباط دارد. بستر مسائل اخلاقی ریشه در خارج از سازمان دارد و زمینه های تربیتی، خانوادگی، فرهنگ اجتماعی، میراث تاریخی، نهادهای دینی و … در آن نقش دارند. بدین جهت است که سنخ این مسائل در جوامع و کشورها متفاوت است. اگر در شرکتهای آمریکائی مسائل اخلاقی در اطراف مواد مخدر ، دزدی کارکنان از شرکت، تعارض در علائق، مباحث کنترل کیفیت، تبعیض در استخدام و ترفیع، سوء استفاده از حسابهای شرکت، اخراج کارکنان و مانند آن میچرخد، در سازمانهای ما کم کاری، قانون گریزی، مالیات گریزی، افت وفاداری سازمانی، شایسته گریزی، زیرآب زنی و حسدورزی از مسائل عملا اخلاقی است.
اثرات مسائل و تصمیمهای اخلاقی ماندگار و پایدار است و مثل موجود زنده سالها سازمان را تحت تاثیر قرار میدهد. آثار زیست محیطی دفع مواد زاید و زبالههای صنعتی، عدم رعایت اصول بهداشتی در تولید، عدم شایسته سالاری در استخدام هیات علمی، اعطای تسهیلات مالی به حوزههای مواد مخدر و مانند آن به یکی دو سال ختم نمیشود. این تاثیرات در بیشتر موارد اثرات فراسازمانی دارند و به زیان اجتماع منجر میشوند. معضلات اخلاقی پروژههای تحقیقاتی مثل شبیهسازی انسان، به یک سازمان تحقیقاتی محدود نمیشود. نتایج و آثار و تبعات مسائل و تصمیمهای اخلاقی معمولا ناپیداست و بنابراین انسانها و سازمانها سود کوتاه مدت را میبینند و چشم بر ضرر بلند مدت میبندند: رشوه بده و کالای وارد شده را به سرعت دریافت کن! دو دفتر مالی تدوین کن و از پرداخت مالیات بگریز! با چاپلوسی و زیرآب زنی و نفاق خود را جا بزن و رشد کن! در حالی که هر رفتار غیراخلاقی مانند سوراخی که موش در انبار گندمی ایجاد میکند، اثر اعمال انسان و سازمان را میسوزاند:
مسائل اخلاقی به دلیل پیچیدگی، از جایگزین های مختلف برخوردارند و تلقی پاسخ صریح و دوگانه خیر یا آری از آنها بن بست موهوم است که غالبا نیز عامل سوق افراد به انتخاب قاعده دفع افسد به فاسد و اقدام غیراخلاقی میگردد. در حالی که یک انتخاب اخلاقی صرفا گزینش یک طرف و فرونهادن طرف دیگر نیست بلکه فرو نهادن مولفه های فراوان دیگر است که آثار و تبعات به هم تنیدهای دارد. ضمن آنکه ماهیت آن مسائل ـ نظیر پدیده اعتیاد در کارخانجات با کم کاری و مانند آن ـ چند تباری است و با ساده انگاری قابل حل نیست و اصولا تشخیص و حل آن بسیار مشکل است و نیاز به مراجعه به متخصصان فن اخلاق حرفهای در سازمان دارد.